«گناه» عملي است كه با اراده و رضايت الهي در تضاد بوده و با ايجاد نوعي  تاريكي معنوي در نفس انسان، آدمى را از خداي متعال كه نور آسمانها و زمين است، دور مى‏ سازد و به عبارت ديگر، موجب بازماندن وى از كمال و قرب به خداي مى‏ گردد. تعيين اينكه چه چيزي گناه است و چه چيزي ثواب از طريق كتاب و سنت مقدور است، زيرا در بسياري از موارد، گناه بودن عملي قابل تشخيص عقلاني نيست و خداي متعال است كه اين موارد را به اقتضاي علم و حكمت مطلق خود، از طريق وحي و دين، براي بشر بيان نموده است.

اقسام گناه:

عالمان اسلامي گناهان را بر دو گونه تقسيم نموده اند: گناهان كبيره (بزرگ) و گناهان صغيره (كوچك).

اين تقسيم بندى از قرآن و روايات سرچشمه گرفته است ؛ در قرآن چنين مى خوانيم : «ان تجتنبوا كبائر ماتنهون عنه نكفر عنكم سيئاتكم و ندخلكم مدخلا كريماً؛ اگر از گناهان كبيره اى كه از آن نهى شده ايد، اجتناب كنيد، گناهان كوچك شما را مى پوشانيم وشما را در جايگاه خوبى وارد مى سازيم». بعضي از گناهان شديد و عظيم و برخي ديگر لمم مي باشد. گناهاني كه مستقيما در قرآن كريم نسبت به آنها وعده عذاب داده شده گناه كبيره هستند مانند غيبت، زنا، كم فروشي، شراب خواري، نگاه به نامحرم، سوء ظن به خداوند و... گناه صغيره گناهي است كه مستقيم در قرآن وعده عذاب نيامده است و عقوبت و عذاب دردناك براي آن در نظر گرفته نشده است مانند رو به قبله قضاي حاجت كردن، در نماز جماعت عمدا از امام جماعت جلو افتادن، سجده سهوي را عمدا به موقع انجام ندادن و بسياري ديگر از خطاهايي كه روزمره ممكن است همه درگير آن بوده و جزء گناهان صغيره محسوب گردد. البته در روايات داريم كه انسان بايد به عظمت خدايي كه او را عصيان مي كند نگاه كند نه به كوچكي و يا بزرگي گناه و از اين ديدگاه هيچ گناهي كوچك نيست. (براي آگاهي بيشتر ر.ك : گناهان كبيره , سيد عبدالحسين دستغيب ).

 نكته مهمى كه در اينجا بايد به آن توجه داشت اين است كه گناهان صغيره، در صورتى صغيره هستند كه تكرار نشوند و علاوه بر آن به عنوان بى اعتنايى و يا غرور و طغيان انجام نگيرند زيرا صغائر طبق آنچه از قرآن و روايات اسلامى استفاده مى‏شود در چند مورد تبديل به كبيره مى‏ گردد:

1. در صورتى كه تكرار گردد، همانطور كه از امام صادق ع نقل شده كه فرمود: لا صغيرة مع الاصرار : هيچ گناهى با تكرار صغيره نيست .

2. در صورتى كه گناه را كوچك بشمرد و تحقير كند، در نهج البلاغه مى‏خوانيم: اشد الذنوب ما استهان به صاحبه : شديدترين گناهان آن است كه مرتكبش آن را كوچك بشمرد .

3. در صورتى كه از روى طغيان و تكبر و گردنكشى در برابر فرمان پروردگار انجام شود، اين موضوع را از آيات مختلفى اجمالا مى‏توان استفاده كرد از جمله آيه 37 نازعات: اما آنها كه طغيان كنند و زندگى دنيا را مقدم بشمرند جايگاهشان دوزخ است.

4. در صورتى كه از افرادى سر بزند كه موقعيت خاصى در اجتماع دارند و لغزشهاى آنها با ديگران برابر محسوب نمى‏شود، چنان كه قرآن در باره همسران پيامبر ص در سوره احزاب آيه 30 مى‏گويد: اگر شما كار زشتى انجام دهيد مجازات آن را دو برابر خواهيد ديد. و از پيغمبر اكرم ص نقل شده كه فرمود: من سن سنة سيئة فعليه وزرها و وزر من عمل بها لا ينقص من اوزارهم شيئا : هر كس سنت بدى بگذارد گناه آن بر او است و همچنين گناه تمام كسانى كه به آن عمل كنند، بدون اينكه از گناه آنها چيزى كاسته شود!

5. در صورتى كه از انجام گناه خوشحال و مسرور باشد و به آن افتخار كند چنان كه از پيغمبر اكرم (ص) نقل شده كه فرمود: من اذنب ذنبا و هو ضاحك دخل النار و هو باك هر كس گناهى كند در حالى كه خندان باشد در آتش وارد مى‏شود در حالى كه گريان است.

6. در صورتى كه عدم مجازات سريع خداوند را در برابر گناه خود دليل بر رضايت خدا بشمرد و خود را مصون از مجازات و يا محبوب در نزد خدا بداند، چنان كه قرآن در آيه 8 سوره مجادلة از زبان بعضى از گنهكاران مغرور نقل مى‏كند كه آنها در پيش خود مى‏گويند چرا خداوند ما را مجازات نمى‏ كند و سپس قرآن اضافه مى‏ك ند كه آتش دوزخ براى آنها كافى است .

پي نوشت:

قرآن كريم،سوره نساء،آيه 31

قرآن كريم،سوره مجادله،آيه 8

تفسير نمونه، ج‏3، ص: 359