تفاوت «جمع» و «تفريق» بين نمازهاي واجب چيست؟

در ابتدا گفتني است زمان برگزاري نماز ظهر و عصر از هنگام اذان ظهر تا قبل از غروب يا مغرب است. بنابراين اگر كسي به هر دليلي مانند خواب و يا سفر و يا تأخير تا هنگام عصر نماز نخوانده باشد ابتدا بايد نماز ظهر بخواند و سپس نماز عصر و دروغي اتفاق نيفتاده است بلكه از نظر شرعي نمازها يك وقت فضيلت دارد كه نماز ظهر بهتر است در هنگام ظهر و نماز عصر در هنگام عصر خوانده شود اما جمع بين نماز ظهر و عصر و مغرب و عشاء در زمان پيامبر اسلام (صلّي الله عليه و آله) انجام مي شده و در روايات شيعه و روايات اهل سنت آمده است:
- عبدالله بن سنان از حضرت امام صادق(ع) نقل كرده كه آن حضرت فرمود: پيامبر خدا(ص) بدون اين كه عذرى در كار باشد، ظهر و عصر و نيز مغرب و عشاء را با يك اذان و دو اقامه خواندند»[1]
- اسحقاق بن عمار از امام صادق(ع) نقل مى كند كه آن حضرت فرمود: «پيامبر خدا بدون اين كه عذرى در كار باشد، ظهر و عصر را در يك جا خواندند . .. به آن حضرت گفت: آيا در نماز چيز تازه اى پيدا شده؟ پيامبر اكرم(ص) گفت: نه چيز تازه اى درباره نماز نيامده ولى خواستم بر امّت خودم گشايشى بدهم»[2]
- عبدالملك قمى مى گويد: به امام صادق(ع) گفتم: مى توانم بين دو نماز را بدون اين كه عذرى داشته باشم جمع بكنم؟ امام در جواب گفت: پيامبر خدا اين كار را انجام داد و خواست كه امّت را در آسايش و سبكى قرار دهد»[3]
- عبدالله بن عمر مى گويد: پيامبر با اين كه در مدينه بود و مسافر نبود نماز را تمام و با هم خواند»[4]
- امام باقر(ع) فرمود: پيامبر خدا ظهر و عصر و نيز مغرب و عشاء را با يك اذان و دو اقامه خواندند»[5]
فقهاي شيعه به پيروي از اين احاديثي كه از عمل پيامبر حكايت مي كند و از رواياتي كه پيشوايان بزرگ اسلام رسيده است و به پيروي از ظواهر آيات قرآني، در تمام اعصار اسلامي، تفريق ميان نمازها را مستحب دانسته و مي فرمايند: فاصله انداختن ميان نمازها و اقامه هر نمازي در وقت فضيلت خود مستحب و افضل است و در عين حال مي توان اين مستحب را ترك نمود و نمازها را جمع خواند و معناي مستحب همين است كه انسان بسان ساير مستحبات در فعل و ترك آن مختار باشد.
- جابر بن زيد از ابن عباس نقل كرده است كه پيامبر خدا(ص) هفت ركعت مغرب و عشاء را با هم خواند و هشت ركعت ظهر و عصر را با هم خواند و آن حضرت در مدينه بود»[6] و نيز مى گويد:«پيامبر اسلام هفت ركعت را با هم خواند و هشت ركعت را هم با هم خواند»[7]
- ابن عباس مى گويد: پيامبر اسلام در مدينه، بين ظهر و عصر و بين مغرب و عشاء را جمع مى كرد، بدون اين كه عذرى در كار باشد»[8]
- سعيد بن جبير از ابن عباس نقل مى كند: رسول خدا(ص) ظهر و عصر و مغرب و عشاء را با هم خواند بدون اين كه خطر و يا سفرى در كار باشد»[9]
- عبدالله بن شقيق مى گويد: روزى ابن عباس پس از نماز عصر، براى ما سخنرانى مى كرد. سخنرانى طولانى شد، آفتاب غروب كرد، هوا تاريك شد، ستارگان در آسمان ظاهر شدند و مردم مى گفتند: وقت نماز است. مردى از بنى تميم كه هميشه نماز را اول وقت مى خواند نزد ابن عباس آمد و گفت: بابا وقت نماز است و سخن را كوتاه كن. ابن عباس به او گفت: آيا تو به من سنت پيامبر را تعليم مى دهى؟! من خودم ديدم كه پيامبر اسلام ظهر و عصر را با هم مى خواند و مغرب و عشاء را با هم مى خواند. عبدالله بن شقيق مى گويد: من به شك افتادم. رفتم نزد ابوهريره و از او پرسيدم. ابوهريره گفت: ابن عباس راست مى گويد»[10]
در پايان خاطر نشان مي شود حكمت اين مساله و جواز جمع بين نمازها به خاطر آسايش مسلمين و سخت نگرفتن به آنان بوده است.
- در روايت ديگري آمده است كه پيامبر اكرم (صلّي الله عليه و آله) جمع بين نماز ظهر و عصر و نماز مغرب و عشاء كرد، به آن حضرت عرض شد كه چرا چنين كردي؟ فرمود: اين گونه عمل كردم تا حرجي بر امّتم نباشد.[11] ابن عباس نيز در تبيين فلسفه و حكمت اين حكم مي گويد: به خاطر گشايش و تخفيف بر امّت، پيامبر (صلّي الله عليه و آله) اين كار را كرد.[12]
جدا خواندن نمازها امر مستحبي است و اگر روزي ديديم كه مراعات اين مستحب به اصل اداي فريضه لطمه مي زند، به دستور خود پيامبر مي توانيم ترك كنيم، يعني هر دو را با هم به جا آوريم. امروز در بسياري از مناطق، وضع زندگي طوري تنظيم شده كه مراعات اين استحباب، موجب مشقت شده است و چه بسا سبب مي شود كه گروهي از انجام اصل نماز سر باز زنند. در اين موقع با الهام گرفتن از راهنماي خود پيامبر مي توان براي مراعات«اهم»، مسئله تفريق را ترك نمود.[13] بنابراين، جمع كردن بين نماز ظهر و عصر و نيز مغرب و عشاء، هيچ گونه اشكالي ندارد زيرا ريشه در روايات و سيره پيامبر مكرم اسلام ( صلّي الله عليه و آله) دارد.
پي نوشت :
[1]- وسائل الشيعه، ج 4، ص 220
[2] - همان، ص 221
[3] - همان
[4] - همان
[5] - همان، ص 223
[6] - صحيح بخارى، ج 1، ص 201، باب تأخيرالظهر الى العصر، ح 518، چاپ پنجم، 1993 - 1414، نشر و توزيع دار ابن كثير و اليمامه، دمشق و بيروت
[7] - همان، ص 206، ح 537، باب وقت المغرب
[8] - صحيح سنن نسائى، ج 1، ص 200، ح 601، باب الجمع بين الصلوتين فى الحضر
[9] - صحيح مسلم، ج 1، ص 489، ح 49، باب الجمع بين الصلوتين فى الحضر، چاپ اول، دار احياء التراث العربى، 1955، 1374، بيروت
[10] - صحيح مسلم، ج 1، ص 491، ح 57 و 58
[11] - صحيح مسلم، ج 2، ص 151
[12] - همان، ص 152
[13] - ر.ك: مكارم شيرازي، پاسخ به پرسش هاي مذهبي، قم، اميرالمؤمنين، 1377، ص300
كتاب پرسش ها و پاسخ هاي نماز، سيد حسن موسوي (مركز تخصصي نماز)