سوره عنكبوت، آيه 41: («مَثَلُ الَّذِينَ اتَّخَذُوا مِنْ دُونِ اللَّهِ أَوْلِياءَ كَمَثَلِ الْعَنْكَبُوتِ اتَّخَذَتْ بَيْتاً وَ إِنَّ أَوْهَنَ الْبُيُوتِ لَبَيْتُ الْعَنْكَبُوتِ لَوْ كانُوا يَعْلَمُونَ»‏) [1]

واژه «عنكبوت» در زبان و ادبيات عربي، در حالت مفرد و جمع، و مذكر و مونث به صورت يكسان بر همين حشره شناخته شده اطلاق مي شود. در مورد ويژگي هاي اين حشره گفته شده كه مگس حريص ‏ترين حشره است؛ براى معاش خود روى ترشى، شيرينى، آلودگى وزخم مى ‏نشيند. ولى عنكبوت در گوشه‏ اى مى‏ تند و قناعت دارد. جالب اين است كه خداوند فعّال ‏ترين وحريص ‏ترين حيوان را طعمه گوشه‏ گيرترين حيوان قرار مى‏ دهد، مگس با پاى خود به سراغ عنكبوت مى‏ رود و او با تارهاى خود مگس را شكار مى‏ كند.

 آيه مباركه فوق كساني كه به غير از خداوند متعال، اوليايي براي خود گرفته اند را به عنكبوت تشبيه نموده است. اما تمركز و عنايت ويزه در جمله (« كَمَثَلِ الْعَنْكَبُوتِ اتَّخَذَتْ بَيْتاً») بر نوع بيت سازي و خانه گزيني اين حشره است و وجه شبه در همين نكته نهفته است نه همه ويژگي هاي اين حشره. در حقيقت برگشت معنا به اين ترتيب است: صفت مشركين در گرفتن اوليايى به غير از خدا، همانند صفت عنكبوت است در اتخاذ خانه ‏اى كه سست ‏ترين خانه ‏ها است. چون هيچ يك از آثار خانه به جز اسم بر آن صادق نيست؛ خانه را براى اين مى‏ سازند كه صاحبش را از سرما و گرما حفظ كند، و چيزى كه اين خواص را ندارد و صاحبش را از كوچكترين آسيبي حفظ نمى ‏كند، نمي توان خانه ناميد. اوليايى هم كه مشركين براى خود گرفته ‏اند تنها از ولايت، اسمى دارند، زيرا نه نفعى مى ‏رسانند و نه ضررى، نه مالك مرگى هستند و نه حياتى، و نه نشورى. 
بايد توجه شود اطلاقى كه آيه دارد تمامى اقسام شرك را شامل مى ‏شود، و روى سخنش با تمامى كسانى خواهد بود كه حتى در يك امرى از امور خود، غير از خدا را ولي بگيرند و به آن تكيه كنند، و آن را مستقل بپندارند. بدين ترتيب آيه منحصر به مشركان زمان جاهليت و بت پرستي نيست. و البته واضح است كه پذيرش ولايت پيامبر و اوصياء در ذيل آن نمي گنجد، زيرا در طول ولايت الهي قرار دارد و مخالف احكام آن نيست.

پي نوشت:

[1] مَثَلِ كسانى كه غير خدا را سرپرست خود برگزيدند، همانند مَثَل عنكبوت است كه (براى خود) خانه ‏اى ساخته؛ و البتّه سست‏ ترين خانه ‏ها خانه‏ عنكبوت است اگر مى‏ دانستند.

ترجمه تفسير الميزان، ج‏16، ص193. تفسير نور، ج‏7،ص146.