به طور كلى در عبادات - كه يكى از بارزترين آن نماز است - سه شرط لازم است:
1 - شرط صحت؛ 2 - قبولى. 3- شرط كمال
اول - شرايط صحت نماز، شرايطي مي باشند كه در صورت فقدان يكي از آنها نماز باطل بوده و اصل تكليف نماز از انسان ساقط نمي شد و در صورت عدم جبران، مكلف عذاب مي گرديد.
شرط صحت نمازكه خود به دو عامل بستگى دارد:
الف - صحيح بودن شكل ظاهرى نماز
صحيح بودن شكل نماز؛ به اين است كه به همان شكل و شيوه معين از سوى خدا و مكتب انجام گيرد؛ نه از روى سليقه هاى شخصى. رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ مي فرمايد:« لَا قَوْلَ وَ لَا عَمَلَ وَ لَا نِيَّةَ إِلَّا بِإِصَابَةِ السُّنَّةِ»[1]؛« ارزشي براي گفته ها و عمل ها و نيّت ها نيست، مگر آن كه طبق دستور و سنت انجام گيرد.»
حضرت ابراهيم(ع) از خداوند درخواست مى كند: « َ أَرِنا مَناسِكَنا»[2]؛ «خدايا! نحوه صحيح عبادت را به ما نشان بده» (ارنا مناسكنا). پس اين كه كجا بايد شكسته بخوانيم و يا تمام، آهسته بخوانيم يا بلند، تعداد ركعات و امثال آن چگونه باشد و... مربوط به شكل ظاهرى نماز است كه بايد به همان صورتى كه دستور داده اند، انجام دهيم. در غير اين صورت باطل و بى ارزش است؛ مثل دندانه هاى يك كليد كه اگر اندكى ريز يا درشت باشند، ديگر قفل را باز نمىكنند.
ب - صحيح بودن نيت و هدف آن
صحيح بودن هدف به اين است كه هدف انسان در عبادت، كسب رضاى الهى وانجام وظيفه باشد. پس عبادتى كه براى غير خدا باشد (مثلاً براى ريا، خودنمايى و خوشايند مردم) شرك است و هيچ ارزشى ندارد.
با وجود اين دو عامل نماز داراي شرايط صحت مي باشد
دوم – شرايط قبولى نماز
در نماز صحيح اگرچه شكل ظاهرى آن صحيح و شرايط صحيح بودن را دارا مي باشد و انسان تكليفش را انجام داده و از عقاب خدا رهايى پيدا كرده - ولى رشد آور و تعالى بخش نيست.
مقصود از شرايط قبولي نماز، شرايطى است كه رعايت آن ها، علاوه بر درستى عمل، موجب قرب به خدا و كسب پاداش الهي مى شود. ممكن است نمازى صحيح باشد ولى سبب رشد و تزكيه روح نشود، همچون دارويى كه شفابخش نباشد، يا جنسى در بازار بي مشترى باشد. عبادت هم، گاهى تنها در حدّ نجات بخشى از كيفر است، ولى گاهى انسان را محبوب خدا و عمل را مقبول درگاهش مي سازد.[3]
ج – شرايط كمال
شرايط كمال آنهايي است كه در صورت نبود آنها نماز از ثواب و پاداش كمتري برخوردار مي باشد و اگر اين شرايط را دارا باشد ثواب آن بيشتر خواهد بود.[4]
پي نوشت:
[1] - الكافي، ج 1، ص 70
[2] - (2) البقرة : 128
[3] - محسن قرائتي، پرتويي از اسرار نماز، مركز فرهنگي درسهايي از قرآن، 1387 ش، هجدهم، ص 50
[4] - محمد وحيدي، دانستني هاي لازم از نماز، قم، موسسه بوستان كتاب ( مركز چاپ و نشر دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم )، 1387ش، چهارم،ص 173
كتاب پرسش ها و پاسخ هاي نماز، سيد حسن موسوي (مركز تخصصي نماز)