خداوند متعال جهت هدايت بشر سه ابزار مهم را در نهادش به وديعت گذاشته كه مي توان با به كارگيري اين ابزارها به اصلاح زير بناهاي فكري افراد بي نماز پرداخته و آنها را به نماز تشويق و ترغيب نمود.

راه فطرت

همه انسانها داراي فطرت الهي مي باشند لذا مي توانيد از اين ويژه گي خدايي بهره جسته و شخص مورد نظرتان را تشويق به نماز كنيد و به عنوان نمونه اينگونه مطرح نمائيد كه:

برخي از مسائل است كه تنها به دست خدا بوده و هيچ بشري نمي تواند در آن دخل و تصرف كند مانند طول عمر و عافيت و سلامتي، كمي يا زيادي روزي و يا اينكه زندگي انسان هميشه به يك منوال نبوده و بسياري از اوقات دچار فراز و نشيب هاي گوناگون مي شود كه غير از خدا پناهگاهي ندارد.

از او بپرسيد در چنين مواقعي مي خواهد دست به دامن چه كسي بشود اگر مي خواهد دست به دامن چه كسي بشود؟ اگر مي خواهد دست به دامن غير خدا بشود كه از آنها كاري بر نمي آيد و اگر مي خواهد از خدا استمداد بجويد اين كار را چگونه مي خواهد انجام دهد؟ آيا مي تواند از خدايي كه به دستوراتش گوش نداده بخواهد كه او به حرفش گوش كند و خواسته اش را برآورده سازد؟!

پس انسان بايد يك راهي را جهت ارتباط بين خود و خدا براي خود باز بگزارد تا بتواند در چنين مواقعي به درگاه الهي التماس كند و بهترين راه همان نماز مي باشد.

از ويژگي هاي فطري هر انساني اين است كه در مقابل نعمتي كه ديگران به وي عطا مي كند سپاسگذار بوده و تشكر مي نمايد. فطرت انسان خواهان تشكر از ولى نعمت است. پيامبر خدا فرموده اند:« جُبِلَتِ الْقُلُوبُ عَلَى حُبِّ مَنْ‏ أَحْسَنَ‏ إِلَيْهَا»[1]؛« بر اساس دوستى و محبت كسى كه به انسان احسان كند، آفريده شده است» و از آنجا كه در اصل خداى سبحان خالق و هستى بخش ماست و از سويى همه نعمت‏ها و بركاتى كه در زندگى ما وجود دارد از آن اوست. بنابر اين لازم است به اقتضاى تكليف فطرى خودمان از قادر منّان تشكر كنيم. حال اين تشكر بايد به چه شكل و كيفيتى باشد؟ رسول خدا ( صل الله عليه و آله) بهترين نوع تشكر و تعظيم در برابر خداوند را از راه نماز به ما معرفي فرموده اند.

در روايتي از امام سجاد عليه السلام نقل شده كه فرموده اند:«آنقدر پيامبر در نماز ايستاد تا قدمهايش ورم كرد چنان در روزه دارى تشنه ميشد آب دهانش خشك مي گرديد، گفتند يا رسول الله مگر خداوند وعده مغفرت بتو نداده؟ ميفرمود آيا بنده شكرگزار خدا نباشم؟

 خداى را سپاس بر نعمت و آزمايشش و او را ستايش از ابتدا تا انتهاى روزگار بخدا سوگند اگر اعضايم قطع شود و چشمانم بر روى سينه‏ام بيفتد هنوز سپاس يك دهم از يك نعمت از نعمتهاى بى‏شمارش را نكرده‏ام ستايش تمام ستايشگران بپايه يك نعمت او نميرسد.»[2]

راه عقل و استدلال

يكي از مهمترين ابزارهايي كه خداوند متعال در اختيار بشريت قرار داده عقل و انديشه مي باشد كه بوسيله آن به مصالح و مفاسد خود پي برده و مي تواند مسير صحيح را انتخاب نمايد.

با طرح موضوعات و مسائل گوناگوني اين ابزار مهم را به كار انداخته و افراد را به انديشه واداريد تا به اين وسيله به نماز رو بياورند.

ياد آوري نمائيد كه اگر بر فرض خواندن نماز، واجب نباشد و يا كار درستي نباشد؛ آنهايي كه نماز مي خوانند در برابر آنهايي كه نماز نخوانده اند چيزي را از دست نداده اند (چون به غير از مدت كوتاهي كه در روز براي نماز گذاشته اند مانند بقيه مردم از اين دنيا بهره برده اند )؛ اما اگر آنچه را كه نماز خوانها مي گويند درست باشد ( كه قطعا نيز همينگونه است ) كسانيكه نماز خوانده اند نجات يافته اند و آنهايي كه نماز نخوانده اند بي بهره مانده و گرفتار عذاب مي شوند و هر انسان خردمند و عاقلي ترجيح مي دهد راهي را انتخاب كند كه ضرري متوجه او نشود.

امام صادق ( عليه السلام ) در يكي از اين مناظرات به ابن ابى العوجاء فرمود:«اگر امر چنان باشد كه تو ميگوئى؛ و حال آنكه چنان نيست كه تو ميگوئى ما نجات يافتيم و تو نجات يافتى؛ و اگر امر چنان باشد كه ما ميگوئيم و حال آنكه آن چنانست كه ما ميگوئيم ما نجات يافتيم و تو هلاك‏شده‏ اي .» [3]

وي را با فلسفه نماز آشنا نمائيد در اين خصوص علاوه بر اينكه وي را با كتابهايي كه در اين خصوص به نگارش در آمده آشنا مي نمائيد[4]؛ در فرصت‏هاى مناسب فلسفه نماز را بيان كنيد مثلًا سؤال و جواب‏هايى كه قبلًا تهيه ديده‏ايد، بين شما و ديگران مطرح و جواب داده شود. البته لازمه‏اش مطالعه و پيش بينى قبلى است.

بر اساس آيات و روايات اهميت و آثار و بركات نماز را يادآوري نمائيد.[5]و پيامدهاي منفي دنيوي و اخروي ترك نماز را مطرح نمائيد به خصوص اگر به روش غيرمستقيم ارائه گردد و موجب تنبه و موعظه كردن را فراهم سازد.

هر از چند گاهي ( همچون شب هاي جمعه ) سري به قبرستان و گذشتگان بزنيد و به وي گذر عمر و مرگ و بيهوده نبودن جهان هستي را ياد آور شويد كه اين امر علاوه بر اينكه تاثير بسزايي در كاهش روحيه تكبر و غرور دارد انسان را به فكر و عبرت اندوزي فرو خواهد برد.

ديدگاه فرد در مورد خداوند، جهان هستى، انسان، معاد و... امورى است كه داراى نتيجه مستقيم بر عملكرد فرد است. پس بايد به تقويت و اصلاح اين مبانى كوشيد. اگر خلأ عمده‏اى كه موجب ترك نماز شده، مشكل فكرى است و در فلسفه نماز دچار اشتباه شده و آن گاه نتيجه نادرستى گرفته است به پر كردن اين خلأ فكري بپردازيد و راه اصلاح وى نيز تصحيح انديشه ايشان است كه البته كار آسانى هم نيست و نيازمند فرصتى طولانى و نيز استفاده از روش‏هاى اصولى و تدابير خردمندانه است.

راه عاطفي

از او سوال نمائيد كه دوست دارد چگونه فرزندي داشته باشد فرزندي كه نسبت به مسائل ديني مقيد باشد و يا فرزندي كه در خصوص مسائل ديني بي موالات باشد و اگر جواب وي اين است كه دوست دارد فرزندش مقيد به مسائل ديني باشد به او متذكر شويد كه نسبت به اين مساله فكر كند كه يك مادر بي موالات نسبت به مسائل مذهبي چگونه مي تواند فرزندي متدين را تربيت نمايد.

اگر دوستانى مذهبى و از خانواده هاى مذهبى دارد از طريق آنها مى توان توجه او را بيشتر به نماز جلب كرد به اين صورت كه اگر مسجدى در نزديكى خانه ى شماست به دوستان او تلفن بزنيد كه بيايند در خانه و او را با خود به مسجد ببرند و او را با مسجد مرتبط بسازيد يقينا اثر بسيار چشمگيرى بر او خواهد گذاشت.

از اتفاقات پيراموني خود جهت راهنمايي وي استفاده كنيد به عنوان مثال شنيدن خبر مرگ ناگهاني دوستان و آشنايان و فاميل معمولا بسيار بر روي افراد تاثير مي گذارد و شما مي توانيد در چنين موقعيت هايي متذكر شويد كه مرگ معلوم نيست چه موقع به سراغ ما بيايد و چه بسا فرصت جبران گذشته را به ما ندهد و اگر ما دست خالي به ان دنيا برويم سرنوشت بسيار بدي پيدا خواهيم كرد؛ پس چه خوب است تا زنده ايم فرصت را غنيمت شمرده و براي خود ره توشه اي ذخيره نمائيم.

 از داستانهاي عبرت آموز بهره بگيريد كه مي توانيد به كتابهاي ذيل مراجعه نمائيد.

* داستانها و حكايتهاي نماز (يك) - مؤلف: رحيم كارگر محمدياري- ناشر: ستاد اقامه نماز

* داستان نماز عارفان - مؤلف: سيد مهدي شمس الدين - ناشر: ستاد اقامه نماز

* بهترين پناهگاه - مؤلف: رحيم كارگر محمدياري - ناشر: ستاد اقامه نماز

از اصول و عقايدي كه تا كنون نسبت به آنها پايبندي خود را حفظ نموده بهره كافي را ببريد مثلا ممكن است وي ارادت خود را نسبت به امام حسين عليه السلام حفظ كرده باشد لذا شما مي توانيد با بيان داستان عاشورا بگوئيد كه ايشان در بدترين شرايط، در اول وقت نماز خواند پس چه جوابي به امام خواهيم داشت اگر از ما بپرسد كه من در چنين شرايطي نمازم را ترك نكردم چرا تو كه ادعاي محبت من را داري با وجود آرامش و تمامي امكانات رفاهي نمازت را نمي خواندي؟

و يا ممكن است كسي چون به شفاعت معصومين ( عليهم السلام ) اعتقاد دارد بگويد كه ما چون شيعه هستيم هر كار بكنيم بالاخره مورد شفاعت ائمه عليهم السلام قرار مي گيريم و بهشتي مي شويم ! در پاسخ به وي بگوئيد: امام صادق عليه السلام در آخرين لحظات مرگ خود دستور داد تمامي خويشاوندانش را جمع نمودند و به انها فرمود«ان شفاعتنا لا تنال مستخفا بالصلاة»[6]؛« بشفاعت ما نخواهد رسيد كسى كه نماز خود را سبك شمارد.»

سعى كنيد افرادى كه صحبت آنها بر روى آنان نافذ است، پيدا كنيد و از آنان بخواهيد كه با مهارت و شگرد شايسته‏اى، با آنها درباره نماز صحبت كنند. اين كار را مى‏توان از طريق جلسه ميهمانى يا در طول مسافرت به انجام رساند.

تلاش كنيد از نماز بزرگان و شخصيت‏ها نخبه هاي علمي، فرهنگي و ورزشي در نزد ايشان صحبت كنيد مثلًا حضرت على (ع) با همه شخصيت و گرفتارى‏هايى كه داشتند، چگونه و با چه اشتياقى به اقامه نماز مى‏پرداختند. همچنين گرايش رجال بزرگ سياسى، علمى همچون شهيد رجايي، شهيد بابايي و... به نماز را، به ايشان گوشزد كنيد.

در پايان جهت رسيدن به نتيجه مطلوب و عملي شدن آنچه تا كنون گفته شد نكاتي را حتما بايد لحاظ نمائيد

براى دستيابى به توفيق هدايت بي نماز به ائمه اطهار(عليهم السلام ) متوسل شويد و آنها را در پيشگاه خداوند واسطه كنيد كه خداوند توفيق چنين عملي را به شما عطا فرمايد.
ميزان تاثير گذاري خود را در بي نماز ( كه مي تواند همسر، فرزند و يا دوست و برادر شما باشد ) بيشتر كنيد
متناسب با جايگاهي كه طرف مقابل شما از لحاظ سني و يا نوع ارتباطي كه با شما دارد مثل دوست، خواهر، برادر، همسر و يا فرزند مي توانيد از ابزارهاي تشويقي متناسب با هر يك استفاده نمايد مثلا براي كودك دختر چادر نماز زيبا و يا جا نماز تهيه كنيد و از مادر وي بخواهيد كه وقتي نماز مي خواند براي او نيز جا نماز پهن نمايد و....
مطالب مندرج در اين نوشتار برنامه هايي عملي مي باشد كه پياده نمودن آنها نياز به صبر، حوصله و زمان مي باشد بنابراين تمامي آنچه گفته شد را به عنوان يك مقاله و يا مطلب علمي نمي توان به بي نماز ارائه نمود، بلكه هر كدام از اين موارد را به تناسب موقعيت و در فرصتهاي مناسب به مرور زمان پياده نمائيد.
در هيچ يك از مراحل گفته شده از برخورد نيك و ملاطفت آميز و احترام نهادن دور نشويد. اين را بدانيد كه با فشار واجبار كسى را نمى توان هدايت نمود و چه بسا تأثير منفى آن بيشتر از هدايت گردد. اگر رابطه شما با همسرتان اكنون به جبهه گيرى و حساسيت نشان دادن و صف آرايى منتهى شده است براى مدتى سكوت كرده و حرفى به او نگوييد و به دنبال اجراى روش غيرمستقيم باشيد و به شكلى از همكارى افراد ديگر بهره مند شويد.
مسوئليت بعضي برنامه هاي نماز را به وي بسپاريد مثلا از او بخواهيد تا وقت نماز را به شما ياد آوري نمايد.
از زور و تحميل خودداري نمائيد چراكه تحميل فطرت خداداد را منحرف مي سازد و او را از خواندن نماز منصرف مي كند.
تمام انتظارات و دستورات خود را در قالب محبت و دوستى بيان كنيد.
به شخصيت او به خصوص در جمع دوستان احترام بگذاريد.
توان روحى و جسمى و روانى او را در عمل به خوبى ها و ترك بدى ها مد نظر داشته باشيد و فراتر از توانش از او انتظار نداشته باشيد.
از سخت گيري و زياده روي پرهيز نموده و نماز را سهل و آسان جلوه دهيد و به او متذكر شويد كه ميزان وقتي كه انسان در طول 24 ساعت روز، براي نماز صرف مي نمايد در مقايسه با وقتي كه انسان براي خواب و خوراك و حتي ديدن فيلم و يا اينترنت مي گذارد چيزي نيست.
بي نماز بايد اين موضوع را درك نمايد كه آنچه كه شما مطرح مي نمائيد از سر دلسوزي و شفقت و مهرباني، همراه با رأفت و رحمت، و عشق و موعظه حسنه مي باشد و نيت ديگري نداريد.
به هنگام گفتگو بايد از جدال خصمانه و غرور و خودمحوري به دور بود و پرسش و پاسخ‌هايي كه رد و بدل مي شود بايد نيكو، منطقي و اقناع كننده و براي كشف حقيقت باشد لذا از بحث و جدل هاي بي فايده كه ثمره اي جز بي احترامي به يكديگر و بسته شدن راههاي ديگر ندارد جداً خودارى كنيد.
در صورت اقدام به اقامه نماز، ايشان را مورد تشويق قرار دهيد.
صفات پسنديده و نقاط مثبتي كه در ايشان هست را مد نظر قرار دهيد و همواره ايشان را به خاطر آن ويژگي هاي مثبت مورد احترام و تكريم قرار دهيد.
علاوه بر معرفي كتاب هر چيزي كه احتمال مي دهيد در تشويق او براي خواندن نماز مفيد است فراهم كنيد مثلا از نوار سخنراني مربوط نماز يا فيلم مربوط به نماز و... كمك بگيريد.
مي توانيد آيات يا احاديثي كه در مورد اهميت نماز است در معرض ديد او نصب كنيد.
هرگز وى را سرزنش نكنيد و از طريق نكوهش و سرزنش نخواسته باشيد افكار و انديشه هاى خود را به وى منتقل و يا تحميل كنيد و به جاى اين كه بي نماز را به خاطر نماز نخواندنش سرزنش كنيد و يا مورد انتقاد قرار دهيد، اعمال مثبت نمازگزاران و مسجدى‏ها را مورد تشويق قرار داده و هرگاه كه به مسجد براى نماز جماعت مى‏رود بيشتر او را تحويل بگيريد و بيشتر مورد احترام و تكريم قرار دهيد.
در خصوص مسائل ديني؛ از سوي خود اظهار نظر نكيد بلكه مطالبي كه ارائه مي نمائيد مستند به روايات معتبر و يا فتاواي مراجع باشد.
زمينه هاي گناه همچون وجود ماهواره و فيلم هاي مبتذل و موسيقي هاي حرام را از بين ببريد.
فضاي مناسب را جهت اقامه نماز براي بي نماز فراهم نمائيد.مثلا اگر همسري داريد كه به بهانه مشغله هاي خانه نماز نمي خواند به وي اين اطمينان خاطر را بدهيد براي اينكه بتواند نمازش را بخواند در او را كمك خواهيد نمود.
هر شخصى يك نقطه پذيرش و به قول معروف«رگ خوابى» دارد، سعى كنيد اين رگ خواب و نقطه پذيرش را به دست آوريد و از اين كانال وارد شويد و هدف خود را تعقيب كنيد و لذا به صرف اين كه بايد شخصى را هدايت كرد بسنده نكنيد بلكه با مطالعه بر روى خصوصيات وى؛ راه نفوذ در او و جلب نظر او را به دست آوريد سپس زير بناهاى فكرى وي را مورد بررسى قرار داده و در اصلاح آن بكوشيد. ديدگاه فرد در مورد خداوند، جهان هستى، انسان، معاد و امورى است كه داراى نتيجه مستقيم بر عملكرد افراد مي باشد. پس بايد به تقويت و اصلاح اين مبانى كوشيد.
بهترين روشي كه از سوي معصومين عليهم السلام براي جذب ديگران به راه خدا معرفي شده اين است كه خودمان با اشتياق و علاقه به احكام دينى اسلام عمل كنيم و هميشه به دستورات دينى پايبند باشيم و در واقع با عمل خود ديگران را به دستور دينى دعوت كنيم به عبارت ديگر احكام دينى را با عمل خود تبليغ كنيم.
قرآن در سوره بقره مى‏فرمايد:« أَ تَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبِرِّ وَ تَنْسَوْنَ أَنْفُسَكُم»[7]؛«آيا ديگران را به نيكى دعوت مى‏كنيد در حالى كه خودتان را فراموش كرده‏ايد».

حضرت صادق عليه السّلام فرمود: مردم را با غير زبان خود (با اعمال و رفتار خود) براه حق دعوت نمائيد. بايد مردم از شما ورع و كوشش و نماز و اعمال خير ببينند؛ كه اين روش كاملا جلب‏كننده است. (بحار الأنوار ج‏67 ص 303 )

البته علت اتخاذ چنين رويكردي نيز كاملا روشن است؛ چراكه اگر اهل عمل نباشيد ولو به ظاهر خود را متعبدهم جلوه دهيد تأثيرگذارى شما خيلى كم مى‏شود. گذشته از اينكه چه بسا اگر حساسيت خاصى به شما پيدا كرده باشند دعوت زبانى شما نه تنها آنها را بيدار و هدايت نمى‏كند بلكه لجاجت و سرپيچى ديگران را ولو بخاطر ناراحت كردن شما بيشتر خواهند كرد.

   پي نوشت :
[1] - بحار الأنوار ج‏74، ص 142

[2] - بحار الأنوار، ج‏46، ص 57

[3]- التوحيد للصدوق، ص 298 - الكافي، ج‏1، ص 75

[4]- در خاتمه همين كتاب به كتاب هايي كه در اين زمينه مفيد مي باشد اشاره شده است .

[5]- در اين خصوص از مطالبي كه در فصل« جايگاه و اهميت نماز» ذكر گرديده مي توانيد استفاده نمائيد .

[6] - بحار الأنوار، ج‏47، ص 8

[7] - البقرة  44                                                                                                                                                                              

كتاب پرسش ها و پاسخ هاي نماز، سيد حسن موسوي (مركز تخصصي نماز)