انسان در حال سجده نخستين، يادآور مى ‏شود كه اصلش از خاك است «مِنْهَا خَلَقْنكُمْ ...» و در حال سر برداشتن، آفرينش خود را از خاك و نشو و نما نمودن در دنيا را يادآور مي شود و در سجده دوّم، رحلت از دنيا و بازگشت به خاك را متذكّر مي گردد: «... وَفِيهَا نُعِيدُكُمْ ...» و در حال سر برداشتن از سجده دوّم، قيامت و اهوال آن را به خود يادآور مي شود كه «... وَمِنْهَا نُخْرِجُكُمْ تَارَةً أُخْرَى‏»[1]؛ بار ديگر شما را از اين خاك بر مى ‏انگيزيم.

در اين حال انسان بايد از گناهانش ترسناك باشد و از اين‏كه حسناتش رد گردد و پذيرفته نشود، بيمناك باشد، از كار خود مأيوس باشد؛ ولى به فضل وسعه رحمت حق، اميدوار؛ كه او را فضلى عميم (لطفى عمومى) است، پس متمسّك شود به حصن محكم الهى كه كلمه توحيد است و بگويد:
 «اشهد ان لا اله إلّااللَّه وحده لا شريك له».

پي نوشت:

[1] طه/55.

صلاة الخاشعين، ص 113.