سوره مومنون، آيه 15: «الَّذِينَ هُمْ فِي صَلاتِهِمْ خاشِعُونَ»

«خشوع» به معناى تاثير خاصى است كه به افراد مقهور دست مى ‏دهد، افرادى كه در برابر سلطانى قاهر قرار گرفته ‏اند، به طورى كه تمام توجه آنان معطوف او گشته و از جاى ديگر قطع مى‏ شود و ظاهرا اين حالت حالتى است درونى كه با نوعى عنايت، به اعضاء و جوارح نيز نسبت داده مى‏ شود، مانند كلام رسول خدا (ص) درباره شخصى كه در نمازش با ريش خود بازى مى‏ كرد فرمود: «اگر دلش داراى خشوع مى‏ بود جوارحش نيز خاشع مى‏ شد»[1] و خشوع به اين معنا، جامع همه آن معاني است كه در تفسير اين كلمه گفته شده.
در تفسير قمى، ذيل همين آيه شريفه آورده است كه امام فرمود: خشوع در نماز اين است كه چشم به زير بيندازى و همه توجهت به نماز باشد [2]. چشم به زير انداختن و توجه به نماز از لوازم خشوع است پس تعريفى كه امام فرموده، تعريف به لازمه معنا است، و در كافى به سند خود از مسمع بن عبد الملك، از ابى عبد اللَّه (ع) روايت كرده كه فرموده: رسول خدا (ص) فرموده: هر كسى كه خشوع ظاهرى او بيش از خشوع قلبى ‏اش باشد نزد ما منافق است‏[3]. در الدر المنثور از عده‏ اى از صاحبان جوامع حديث از ابى الدرداء از رسول خدا (ص) روايت آورده كه همين معنا را افاده مى‏ كند و عبارت آن اين است كه: به خدا پناه ببريد از خشوع نفاق. پرسيدند خشوع نفاق چيست؟ فرمود اينكه ظاهر بدن خاشع ديده شود، ولى در قلب خشوعى نباشد[4].

پي نوشت:

[1] مجمع البيان، ج7، ص99.

[2] تفسير قمي، ج2، ص88.

[3]اصول كافى، ج 2، ص 396، ح 6.

[4] الدر المنثور، ج5، ص 3.

ترجمه تفسير الميزان، ج‏15 ، ص5 و 14.