دعا تنها راه ارتباط با خداوند تبارك و تعالي است. دعا در لغت به معناى خواندن و درخواست كردن است و در اصطلاح عبارت است از درخواست توأم با خضوع و تضرع بنده از خداوند.(1)
دعا كردن، مستحب و داراى فضيلت بسيار و برترين عبادت است. در قرآن كريم و روايات معصومان عليهم السّلام نسبت به دعا تأكيد فراوان شده است.(2)
در روايتى از رسول خدا (ص) از دعا به عنوان سلاح مؤمن در برابر دشمنان (ظاهرى و باطنى) و نيز وسيله‌اى كه موجب فراوانى روزى وى مى‌گردد تعبير شده است. (3) در روايتى ديگر از امير مؤمنان (ع) آمده است: «دعا سپر مؤمن است» (4)
امام كاظم (ع) نيز در روايتي مي فرمايد: بر شماباد به دعا كردن، زيرا دعا (حتى) بلايى را كه تقدير و حكم نيز بر آن شده و تنها امضاى آن باقى مانده دفع مى‌كند. (5)
برخى از آداب دعا چنين است:
1- دعا با بسم الله الرحمن الرحيم شروع شود
پيامبر اكرم (ص) فرموده‌اند : دعايي كه در آغازش « بسم الله الرحمن الرحيم باشد ، رد نمي‌شود (6)
2- دعا، منطقى و بجا باشد.
همين كه حضرت ابراهيم به مقام امامت رسيد از خدا درخواست كرد كه نسل او در طول تاريخ امام باشند، «و من ذرّيتى» خداوند به او پاسخ فرمود: اين دعا مستجاب نمى‏شود؛زيرا اين مقام عهدالهى است و به هركسى داده نمى‏شود. «لاينال عهدى الظالمين»(7)
3-دعا، مخالف سنت‏هاى الهى نباشد.
حضرت ابراهيم از خدا خواست كه فقط به مؤمنان رزق دهد،«و ارزق أهله من الثمرات مَن آمن منهم»(8) خداوند پاسخ فرمود:در نعمت‏هاى مادّى تنگ نظر نباش، سنّت الهى بر آن است كه به همه‏ى مردم (اعم از مؤمن و كافر) رزق بدهد. «فمَن كَفَر فاُمتِّعه»
4- دعا حكيمانه باشد.
حضرت ابراهيم از خدا خواست كه بعد از او پيامبرى به مردم بدهد كه ابتدا مسئول آموزش و سپس مسئول پرورش مردم باشد،«يعلّمهم و يزكّيهم» در اين مورد خداوند فرمود: دعاى تو مستجاب مى‏شود؛ ولى نه آن طورى كه تو درخواست كردى؛ بلكه تزكيه مقدّم بر تعليم است. «يزكّيهم و يعلّمهم»(9)
5- با احترام و از روى نياز باشد.
چنانكه در قرآن كريم ذكر شده: «و ادعوه خوفاً و طمعاً»(10)
6- با مدح و ثناي خدا و صلوات بر پيامبر اكرم و ائمه اطهار باشد
امام صادق (ع) فرمودند :
مبادا وقتي يكي از شما بخواهد از پروردگار ، چيزي از حاجت‌هاي دنيا و آخرت را بطلبد ، به آن مبادرت كند ، مگر آنكه با ستايش و مدح خدا و صلوات بر پيامبر ، سخن خود را آغاز نمايد و سپس حاجاتش را بخواهد. (11)
7- دعا به صورت گروهي و دسته جمعي باشد
چنانكه در روايت آمده است: هيچ چهل نفر مردي براي دعا گرد هم اجتماع نمي‌كنند ( دعا نمي‌كنند) جز اينكه خداوند ، دعاي آنها را مستجاب ميكند . پس اگر چهل نفر نبودند و چهار نفر بودند ، ده بار خداي عزوجل را بخوانند ، خداوند دعايشان را اجابت ميكند و اگر چهار نفر هم نباشند و يك نفر باشد ، چهل مرتبه خدا را بخواند .پس خداي عزيز جبار براي او اجابت مي‌نمايد.(12)
8- دعا همراه با گريه و زاري يا لااقل تباكي باشد
چنانكه شخصي به امام صادق عرضه داشت: من درحال دعا ،‌ خود را به گريه وادار كنم اگر چه گريه ندارم ؟! – امام صادق «عليه السلام » - فرمود : نعم ، ولو مثل رأس الذباب؛ آري، اگر چه به اندازه‌ي سرمگسي باشد .(13)



پي نوشت
1. عدة الداعي، ص۹؛ جواهر الكلام، ج۷، ص۲۰۰.
2. جواهر الكلام، ج۷، ص۲۰۱-۲۰۲
3. وسائل الشيعة، ج۷، ص۳۹.
4. همان، ج 7، ص 26
5. همان، ج 7، ص 36
6. بحار الانوار ،ج 90 ، ص 313
7. سوره بقره،آيه 124
8. سوره بقره،آيه 126
9. سوره بقره، آيه 129
10. سوره اعراف،آيه 56
11. كافي، ج 4 ، ص 236
12. كافي ،ج 4 ، ص 241 .
13. كافي ، ج 4 ،ص235.