سوره حج، آيه 29: «ثُمَّ لْيَقْضُوا تَفَثَهُمْ وَلْيُوفُوا نُذُورَهُمْ وَلْيَطَّوَّفُوا بِالْبَيْتِ الْعَتِيقِ»؛ سپس، بايد آلودگيهايشان را برطرف سازند؛ و به نذرهاي خود وفا كنند؛ و بر گرد بيت عتيق [كعبه]، طواف كنند.

1. عتيق به معناي قدمت داشتن و نفيس بودن

نخستين جايگاهي كه براي عبادت جمعي و پرستش گروهي اختصاص يافت، كعبه است؛ ﴿«إنّ أوّل بيت وضع للنّاس للَّذي ببكة مباركاً وهدي للعالمين») [1]
پيش از كعبه، خانه‌ها و عبادتگاه هاي فردي وجود داشت، اما نخستين خانه‌اي كه براي عبادتهاي گروهي و جهت هدايت و عبادت همه مردم بنا نهاده شده كعبه است؛ از اين رو، حركت هاي اصلاح‌طلبانه و هدايتگرانه جهاني همچنان بايد از كنار كعبه شروع شود.
كعبه با اين پيشينه مقدّس و مبارك بر بيت ‏مقدّس شرف تقدّم يافت و قبله جهانيان شد و با استدلال به همين پيشينه به هنگام نزول فرمانِ ﴿فولّ وجهك شطر المسجد الحرام)[2] به اعتراض يهوديان بر اسلام كه به قداست و قدمت بيت‏ مقدس استناد جُستند، پاسخ داده شد كه كعبه، نخستين و كهن‌ترين خانه‌اي است كه در روي زمين براي مردم بنيان نهاده شده است.
شايد از همين ‏روست كه كعبه را «بيت ‏عتيق» خوانده‌اند؛ زيرا «عتيق» بر چيزي اطلاق مي‌شود كه «قديم» و «نفيس» باشد و به چيزي كه قدمت ندارد، يا قدمت دارد ولي از نفاست بهره‌اي ندارد، عتيق نمي‌گويند. 

2. عتيق به معناي آزادي و آزادگي

كعبه، بنايي ارزشمند است كه هيچ‌ گاه تحت تملك و سلطه احدي نبوده است؛ چنانكه امام باقر(عليه‌السلام) درباره وصف كعبه به «عتيق» فرمود: «هو بيت حرٌّ عتيق من الناس لم ‏يملكه أحد» [3] 

طواف بر گرد چنين بنايي، كه به آزادگي متّصف شده است، درس آزادي و حريّت دروني و بيروني مي‌دهد و كساني به زيارت آن نائل مي‌شوند كه نه مملوك حرص دروني خود باشند و نه بنده طواغيت بيروني؛ چنان‌كه معمار و بنّاي آن حضرت ابراهيم هم از آز آزرها معصوم و هم از حرص هوسها مصون بوده است. همانطور كه رساندن قرباني به «بيت ‏عتيق» و ذَبْح آن، در محدوده حرم، درس آزادي از تعلقات مي‌دهد و باعث رهايي فرد از هر بردگي، جز بندگي خداي سبحان كه يگانه فضيلت انسان است، مي‌شود.[4]

بدين ترتيب دو معناي سابقه داشتن و نفيس بودن و آزادي و آزادگي از رذائل اخلاقي از بيت عتيق قابل استنتاج است.

پي نوشت: -------------

[1] آل عمران /96: «نخستين خانه‌اي كه براي مردم (و نيايش خداوند) قرار داده شد، همان است كه در سرزمين مكّه است، كه پر بركت، و مايه هدايت جهانيان است.»

[2]بقره /144: «...پس روي خود را به سوي مسجد الحرام كن...»

[3] كافي، ج4، ص 189.

[4] تسنيم، ج 6، ص 561 و 565.