در بررسي هايي كه بنده انجام دادم، مشاهده كردم بر اساس آيه 130 سوره طه اوقات نماز طور ديگري شرح داده شده و منابع روايي شيعه و به خصوص در نامه اي از حضرت علي(ع) به فرماندار مصر، اوقات نمازهاي يوميه مطابق آن چه امروزه اهل تسنن انجام مي دهند به صورت جداگانه بيان شده و حتي حضرت در نامه مذكور( كه در نهج البلاغه آمده است) بيان مي دارند كه نمازها را در اين اوقات به جماعت برگزار نماييد. بنابراين چگونه مراجع تقليد و عموم شيعه نمازهاي پنج گانه را به صورت جدا از هم نمي خوانند و مثلا نماز ظهر و عصر را با هم مي خوانند؟

گرچه بنا به نظر تمامي فقهاي شيعه خواندن نماز در پنج نوبت (ظهر، عصر، مغرب، عشاء و صبح) امرى مستحب و بهره مندى از ثواب اول وقت و فضيلت وقت خاص را به دنبال دارد؛ ولى خواندن نماز در سه وعده نيز با آيات قرآن كريم تعارض ندارد.

اصولا آياتى كه با صراحت به اوقات نماز اشاره دارد در هيچ كدام به جزئيات به طور كامل و پنج وعده بودن تصريح نشده است. خداوند متعال مى‌فرمايد:«اَقِمِ الصَّلوةَ لِدُلوكِ الشَّمسِ اِلى غَسَقِ الَّيلِ وقُرءانَ الفَجرِ اِنَّ قُرءانَ الفَجرِ كانَ مَشهودا»[1]؛«نماز را از زوال خورشيد(هنگام ظهر) تا نهايت تاريكى شب‏[نيمه شب‏] برپا دار؛ و هم چنين قرآن فجر[نماز صبح‏] را؛ چرا كه قرآن فجر، مشهود (فرشتگان شب و روز)است!.»[2]

در جايى ديگر مى فرمايد:«واَقِمِ الصَّلوةَ طَرَفَىِ النَّهارِ وزُلَفـًا مِنَ الَّيلِ اِنَّ الحَسَنـتِ يُذهِبنَ السَّيِّـاتِ ذلِكَ ذِكرى لِلذّاكِرين»[3]؛«نماز را در دو طرف روز و اوائل شب برپادار، چرا كه حسنات، سيئات و آثار آن‌هارا بر طرف مى سازند، اين تذكرى است براى آن ها كه اهل تذكرند.»[4]

 بنابراين، در آيات مذكور كه درباره اوقات نماز مى باشد، به پنج وعده بودن نماز، تصريحى نشده است، تا با سنت پيامبر اكرم(صلّى الله عليه وآله) (نماز در سه وعده) تعارضى داشته باشد.[5]

در مورد آيه« فَاصْبِرْ عَلى‏ ما يَقُولُونَ وَ سَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَ قَبْلَ غُرُوبِها وَ مِنْ آناءِ اللَّيْلِ فَسَبِّحْ وَ أَطْرافَ النَّهارِ...»[6]؛«در برابر آن چه آن ها مي گويند صابر و شكيبا باش،قبل از طلوع آفتاب و پيش از غروب آن، و همچنين در اثناء شب و اطراف روز تسبيح و حمد پروردگارت را به جا آور.» كه به صراحت از نماز سخن به ميان نيامده بين مفسران گفتگو است كه منظورحمد وتسبيح مطلق است ويا اشاره به نمازهاي پنجگانه دارد.جمعي معتقدند كه مقصود حمد و تسبيح مطلق است،در حالي كه گروهي ديگر آن را اشاره به نمازهاي پنجگانه مي دانند و برخي نيزاحتمال داده اند كه آيه شريفه اشاره به ذكرهاي مخصوصي باشد كه در روايات اسلامي در اين ساعات مخصوص وارد شده است.در هر صورت اين تفسيرها با هم منافاتي ندارند واگر مقصود نمازهاي پنجگانه هم باشد،با روش معمول شيعيان سازگار است.[7]

 با توجه به مطالب گفته شده معلوم مي شود جزئيات اوقات نمازهاى پنجگانه، در قرآن بيان نشده؛ بلكه بيان جزئيات و شرح آن به پيامبر اكرم(صلّى الله عليه وآله) و امامان معصوم(عليهم السلام) سپرده شده است؛ به همين جهت آيات قرآن در كنار رواياتى كه از آن بزرگواران به دست ما مى‌رسد، زمان نمازهاى پنج گانه را به طور دقيق مشخص مى‌كند.

فقهاي شيعه نيز به پيروي از احاديثي كه از عمل پيامبر حكايت مي كند و از رواياتي كه از پيشوايان بزرگ اسلام رسيده است و به پيروي از ظواهر آيات قرآني، در تمام اعصار اسلامي، تفريق ميان نمازها را مستحب دانسته و مي فرمايند: فاصله انداختن ميان نمازها و اقامه هر نمازي در وقت فضيلت خود مستحب و افضل است و در عين حال مي توان اين مستحب را ترك نمود و نمازها را جمع خواند.

اما در خصوص كلام حضرت علي عليه السّلام نيز بايد گفت كه در منابع روايي شيعه رواياتي نيز در خصوص استحباب اين امر نقل شده[8] و كلام حضرت امام علي بن ابيطالب(ع) در نامه 52 نهج البلاغه نيز تبيين اوقات فضيلت نمازهاي يوميّه و تأكيد بر امري مستحب و يكي از سنن پيامبر اكرم (ص) دارد و دلالتي بر وجوب و الزام و حتميت ندارد.

پي نوشت :

[1] - اسراء (17)، آيه 78

[2] - ر.ك: جلال الدين سيوطى، الدرالمنثور، بيروت داراحياء التراث العربى، ج 5، ص 280ـ282،

[3] - هود،114

[4] - ر.ك: مكارم شيرازى ناصر، تفسير نمونه‏، تهران، دار الكتب الإسلامية، 1374 ش‏، اول‏، ج 12، ص 221 و ج 9، ص 265

[5] - سعيد شمس، پرسمان قرآني نماز، سبط اكبر، پاييز 1387ش، سوم، ص 178

[6] - طه (20)، آيه 130

[7] - جهت اطلاع بيش تر به مكارم شيرازى ناصر، تفسير نمونه‏، تهران، دار الكتب الإسلامية، 1374 ش‏، اول‏، ج13ص337

[8] - اين روايات در وسائل‏ الشيعة، ج 4، ص 156 باب 10 جمع آوري شده.

كتاب پرسش ها و پاسخ هاي نماز، سيد حسن موسوي (مركز تخصصي نماز)