نكته پر اهمّيت و قابل توجّه در احاديث مربوط به تقليد در عقايد، تقبيح تقليد از شخصيت‏ هاى مذهبى در اعتقادات دينى و پرهيز دادن از آن است، گرچه اين اعتقادات حق باشد. امام صادق عليه السلام فرموده است:

«مَن دَخَلَ في هذَا الدّينِ بِالرِّجالِ أَخرَجَهُ مِنهُ الرِّجالُ كَما أَدخَلوهُ فيهِ، ومَن دَخَلَ فيه بالكتابِ والسنَّةِ زالَتِ الجبالُ قبلَ أَن يَزولَ»[1]: هر كس به وسيله رجال (شخصيت‏ها) به دين روى آورد، به واسطه آنان نيز از دين بيرون مى ‏رود و هر كس به وسيله كتاب و سنّت به دين روى آورد، كوه‏ ها از پاى در مى ‏آيند، ولى او ثابت مى‏ ماند.
و نيز فرموده است: «مَن عَرَفَ دينَهُ مِن كِتابِ اللّهِ عز و جل زالَتِ الجِبالُ قَبلَ أنْ يَزولَ، ومَن دَخَلَ في أَمرٍ بِجَهلٍ خَرَجَ مِنهُ بِجَهلٍ»[2]: هر كس دينش را از كتاب خدا فرا بگيرد، كوه‏ها از پاى در مى ‏آيند، ولى او ثابت مى‏ ماند، و هر كس بر پايه جهالت [، به دين‏] وارد گردد، همان گونه نيز از دين بيرون مى ‏رود.

در اين دو حديث، چند نكته ارزشمند وجود دارد:
1. پيروى از شخصيت‏ هاى مذهبى در عقايد، مذموم و باطل است و بر انسان خردمند است كه عقايدش را از راه تحقيق و نه تقليد، به دست آورد.
2. آنان كه شخصيت‏ ها را راه ورود به اسلام قرار مى ‏دهند و به وسيله آنان مسلمان مى‏ شوند، به سرعت از همان مسير از اسلام بر مى ‏گردند؛ زيرا آن گاه كه آن شخصيت‏ ها از اسلام بر مى‏ گردند، اينان نيز به خاطر پيروى از آنان عقايد خود را تغيير مى ‏دهند؛ چرا كه اينان مسلمان تقليدى هستند و اعتقاداتشان، پايه علمى ندارد. بنا بر اين، عقايد تقليدى، در معرض دگرگونى و زوال است و هر آن كس كه به اين دين به وسيله شخصيت ‏ها روى آورد، به وسيله آنان نيز بيرون مى‏ رود.
3. آنان كه عقايد دينى را از قرآن و احاديث فرا مى ‏گيرند، اين عقايد در آنها بيشتر از استوارى كوه‏ها در دل زمين، ريشه ‏دار و استوار مى ‏شود و ممكن نيست اين عقايد از دل چنين مؤمنانى زايل شود، گرچه ممكن است كوه‏ها از دل زمين، كنده شوند.
4. قرآن و احاديث، تأكيد مى ‏كنند كه آدمى بايد عقايدش را بر معيارهاى عقلى و علمى مستند سازد؛ چرا كه اگر عقايد خود را بر پايه ‏هاى غير عقلى و علمى، استوار كند، به سرعت، همان عقايد را بر اساس همان پايه‏ هاى غير علمى و عقلى، انكار مى ‏نمايد. به عبارت ديگر، اگر انسان با جهالت (نادانى) به دين روى آورد، با همان جهالت از آن بيرون مى‏ رود.
نكته ‏هايى را كه امام صادق عليه السلام بدانها اشاره فرمود، تاريخ و تجربه نيز به اثبات رسانده است. چه بسيار مردمانى كه در تاريخ هزار و چهارصد ساله اسلام، بر پايه تقليد كوركورانه از شخصيت‏ها به دين‏ روى آوردند و سپس به خاطر همين تقليد، از اسلام برگشتند! تاريخ اديان آسمانى نشان مى‏ دهد كه پيروى از شخصيت ‏هاى سياسى و دينى در امور اعتقادى و به دنبال آنان راه افتادن، بيشترين ضربه را بر اديان آسمانى وارد كرده است. 

پي نوشت:

 (1) الغيبة، نعمانى: ص 22، بحار الأنوار: ج 2 ص 105 ح 67.
 (2) بشارة المصطفى: ص 129، بحار الأنوار: ج 23 ص 103 ح 11.

دانش‏نامه عقايد اسلامى ؛ ج‏1 ؛ ص42.