آخرين مرحله نماز، سلام و درود فرستادن بر پيامبر اكرم(ص)، بندگان صالح و همه نمازگزاران است.
«تكبيرة الاحرام» اجازه ورود به نماز و«سلام» اجازه خروج از آن است.
درباره حكمت و فلسفه«سلام» مى‏ توان به موارد زير اشاره كرد :

- يگانگى و همدلى مسلمانان:
نماز گزار وقتى در سلام نماز به همه مؤمنان و بندگان صالح و بر خودش سلام مى ‏دهد، احساس مى ‏كند كه تنها نيست و يكى از آحاد امت بزرگ اسلام است و با مردان خدا، در هر جاى زمين، احساس همبستگى مى‏ كند.

واژه سلام دو معنا دارد؛
 1 - درود و تحيت و آرزوى سلامتى كامل براى مؤمنان،
 2 - نام مقدس خداوند.

براين اساس؛ نمازگزار به اذن پروردگار، سلامتى و امن از عذاب را براى مؤمنان درخواست مي كنند.
امام صادق(ع) مى ‏فرمايد:«معنى السلام فى دَبر كلّ صلاةٍ الامان»[1]؛« معناى سلام در آخر هر نمازى، امان است«؛ يعنى، اگر نماز را درحالى‏ كه قلبش خاضع است به جاى آورد، از بلاهاى آخرت در امان خواهد بود»[2].

جلب رحمت الهى
امام على(ع) مى‏ فرمايد:«السلام عليكم و رحمة الله و بركاته» از خدا ترحم خواستن براى خود و همه بندگان است، كه اين خود سبب ايمن شدن از عذاب قيامت است»[3]

ياد آورى نام الهى
امام صادق(ع) فرموده است:«سلام، يكى از اسم‏ هاى خدا است و اگر مى‏ خواهى سلام نماز را به خوبى انجام داده و معنايش را ادا كنى، پس بايد از خدا بترسى و دين، قلب و عقلت را سالم نگه دارى و آن ها را به ظلمت گناه نيالايى»[4].

تلقين نيكى ‏ها و شايستگى ‏ها
يكى از درس ‏ها و ثمرات نماز اين است كه هر نماز گزارى، در هر شبانه روز، پنج بار به خود تلقين مى‏ كند كه از بندگان نيكوكار و شايسته خداوند است«السلام علينا و على عباد الله الصالحين». كسى كه نماز مى ‏خواند، اگر به معناى اين جمله توجّه كند، وجدانش تحت تأثير قرار مى ‏گيرد و سعى مى ‏كند با پيام آن تلقين، مخالفت نكند و اعمال خلاف مرتكب نشود و خود را هر چه بيش تر به نيكوكاران، نزديك سازد.[5]
نماز گزار با سلام دادن، نشان مى ‏دهد كه دوست دار و خيرخواه همه خوبان و نيكوكاران است و همواره آرزوى سلامتى آنان را دارد. اين مسأله باعث نزديكى قلب‏ ها به هم و مستحكم ‏تر شدن دوستى‏ ها و برادرى ‏ها است.[6]
گفتني است كه سلام فقط براى شروع و آغاز ديدار نيست؛ بلكه در فرهنگ و لغت عرب، به معناى خداحافظى نيز مى ‏باشد. آنان زمانى كه از يكديگر جدا مى ‏شوند، مى‏ گويند:«سلام عليكم».
درباره«سلام آخر» نماز گفته شده است : انسان در نماز، ارتباطى وثيق با خدا برقرار و با ديگران قطع رابطه مى ‏كند. اما در پايان نماز - كه بازگشت از معراج است - با خلق خدا ارتباط پيدا مى‏ كند و در اين مرحله به مؤمنان و صالحان سلام و درود مى‏ فرستد.
نمازگزار با«تكبيرة الاحرام» وارد نماز مى ‏شود و چيزهايى براى او حرام مى‏ گردد.اما سلام نماز براى اين است كه نمازگزار با آن، از نماز خارج شود. نمازگزار از ابتداى نماز تا آخر، كم كم حضورش پيش خدا، ملائكه و پيامبران زياد مى‏ شود و«سلام» تحيت به پيامبران، مؤمنان و ملائكه ‏اى است كه حاضر شده ‏اند.
سلام، سلامتى بنده از آتش به وسيله نمازى است كه قبول شده و با نماز مقبول، ساير اعمال او هم پذيرفته مى‏ شود. بنابراين پايان نماز جاى سلام، تحيت، سلامتى و شادمانى است؛نه ‏ابتداى نماز. [7]

پي نوشت :
[1] - مصباح‏الشريعة، ص 95
[2] - محسن قرائتي، پرتويي از اسرار نماز، مركز فرهنگي درسهايي از قرآن، 1387 ش، هجدهم، ص 162
[3] - وسائل‏الشيعة، ج 6، ص 392
[4] - حضرت امام خمينى«ره»، آداب الصلاة، مؤسسه‏ى تنظيم و نشر آثار امام خمينى (ره)، 1378 شمسى، هفتم‏، ص 399
[5] - رموز نماز، ص 83
[6] - مجتبي كلباسي، يكصد پرسش و پاسخ درباره نماز، ستاد اقامه نماز، پائيز 80 ش، چاپ نهم، ج 2، ص 27
[7] - همان، ص 33
كتاب پرسش ها و پاسخ هاي نماز، سيد حسن موسوي (مركز تخصصي نماز)