شناخت خداوند متعال  و حتي شناخت هر چيزي، به معناى كشف همه جانبه آن نيست. به تعبير ديگر در هر شناختى (چه حصولى و چه حضورى) زاويه خاصى از متعلق شناخت كشف مى ‏شود براى همين شناخت هاى انسان مراتب دارد كه از آن تعبير به شناخت دقيق و دقيق‏تر مى ‏كنيم و از طرف ديگر يك چيز مى ‏تواند از زاويه ‏هاى مختلف متعلّق شناخت واقع شود. 
بر اساس بيان آيت‏ الله جوادى آملى چهار راه براى شناخت، وجود دارد: 1. حس  2. عقل  3. تهذيب و تزكيه  4. وحى.  راه چهارم اختصاص به انبياء دارد و ديگر مردمان از طريق انبياء بهره ‏مند مى ‏شوند (1). 

 در باب شناخت خداوند مراتب بسيار زيادى وجود دارد بلكه از آنجا كه خداوند موجود نامتناهى است براى درك خدا مى‏ توان بى نهايت مراتب قائل شد و چون انسان موجودى محدود است هيچگاه به درك نهايى خداوند نمى ‏رسد اما در عين حال مى ‏تواند در مسير شناخت خدا پيش رود. 
راه شناخت حصولى خداوند اساسا عقل مى ‏باشد چرا كه حس مخصوص امور مادى است البته گاه يافته ‏هاى حسى (تجربى) در برهان عقلى مورد استفاده واقع مى ‏شود مثل برهان نظم كه مبتنى بر نظم محسوس دنيا مى ‏باشد. 
اما راه شناخت حضورى خداوند تهذيب نفس مى ‏باشد تهذيب نفس (به ديدگاه اسلامى) از راه اطاعت دستورات خدا مى‏ باشد و لذا عبادت نيز به عنوان راهى براى شناخت خدا مورد توجه قرار مى‏ گيرد.(2)

 توضيح بيشتر اينكه مراحل و درجات شناخت خدا و خداشناسى بر اساس معرفت و شناخت هر كس متفاوت است. و اكثر دلايل و راههاى خداشناسى نيز معمولًا از پايين به بالاست. يعنى از راه موجودات و نشانه‏ هاى آفرينش (3) است. 
البته در وراى اين دو راه ( يعنى راه خداشناسى آفاقى، كه راه شبه علمى مخصوص عموم مردم است و راه انفسى كه راه دل و ويژه خواص است)، راه سومى نيز وجود دارد كه راه اولياء خدا و عرفان است كه قرآن و روايات ما به اين راه تأكيد فراوان دارند، كه اين راه ازخدا به خدا رسيدن است، و معلوم است كه اين روش شناخت، ما را به يقين واقعى و خداشناسى ناب مى‏ رساند. زيرا اين راه شهود مستقيم و بلاواسطه است كه هرگونه مشكلى را از آدمى زائل مى ‏كند و تفاوت عمده‏ اى با دلايلى دارد كه خدا را به عنوان غيب و پنهان مطرح و اثبات مى ‏كند

 اما راهي كه براي عموم مردم مقدور و در دسترس است راه فلاسفه و متكلمان است. فلاسفه و متكلمان دلايل و راههاى متعددى را درباره خداشناسى و اثبات وجود حق تعالى اقامه كرده ‏اند كه به طور اختصار به برهان هاى عقلى، شبه علمى و فطرت تقسيم مى ‏شوند. دليل اينكه اين بزرگان دلايل متعددى اقامه كرده ‏اند، اين است كه هر كس با توجه به خصوصيات فردى و اجتماعى و علمى خود، با برخى دلايل زودتر به يقين مى ‏رسند. براى برخى دلايل علمى يقين ‏آور است، براى برخى دلايل عقلى و براى برخى راه دل و فطرت يقين ‏آور است. اما اصل كلى در تمام دلايل و براهين اين است كه آنها تنبيهاتى در جهت توجه به امرى روشن و بديهى هستند. يعنى اصل وجود خداوند متعال جزء روشن‏ ترين مفاهيم و حقايق است و تمام اين دلايل به منزله تابلوهاى راهنمايى هستند كه ما را از جهات گوناگون به سوى او راهنمايى مى ‏كنند. 

پي نوشت ها:
(1) معرفت‏ شناسى در قرآن، ص 215
(2) اين بحث نيازمند توضيحات بيشترى است رجوع كنيد به: جوادى آملى، عبدالله، معرفت‏شناسى در قرآن، اسراء، قم، 1378 به خصوص فصل‏هاى اول، سوم و يازدهم. همين طور براى مطالعه پيرامون مسئله شناخت منابع زير مفيد است: معلمى، حسن، نگاهى به معرفت‏ شناسى در فلسفه اسلامى، پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامى، تهران، 1378. فعالى، محمدتقى، درآمدى بر معرفت‏ شناسى دينى و معاصر، نهاد نمايندگى ولى فقيه در دانشگاهها، قم، 1377، معاونت امور اساتيد معارف.
(3) فصلت/ 53 ( به اصطلاح قرآن آيات انفسى و آفاقى)

برخي منابع: 
آموزش عقايد، درس ششم؛ آيه الله مصباح يزدي
عقايد استدلالي، ج 1، درس پنجم ؛ علي رباني گلپايگاني
منشور عقائد اماميه ؛ آيه الله سبحاني
خداشناسي ، دفتر شماره ي يك ( مجموعه ي پرسشها و پاسخهاي دانشجويي نهاد نمايندگي مقام معظم رهبري در دانشگاهها) ؛ نوشته ي محمد رضا كاشفي