عده‌اى معتقدند واژه « نماز» درلغتِ فارسى از لفظ پهلوى نماك (namac) گرفته شده كه آن هم از ريشه ايرانِ‌ باستان واژه «نم» (nam) به معناى خم شدن و تعظيم كردن گرفته شده‌است [1].
از جمله‌ معانى نماز در كتاب‌ هاى لغت فارسى عبارتند از: بندگى، اطاعت، سجود، پرستش، خدمتكارى و فرمان‌ بردارى [2]. و در اصطلاح شرعي به مجموعه اذكار و حركات خاصي گويند كه بعنوان ستايش و توجه بنده به خداوند انجام مي گيرد.
« خواندن نماز» معادل كلمه « قرائت» در عربي است و از آن جهت كه يك قسمت از نماز عبارت از خواندن و تلفظ كردن حمد و سوره و اذكار است روي اين جهت كسي كه اين اعمال را انجام دهد و اين الفاظ را بر زبان جاري كند مي گويند نماز را خواند. اما در قرآن و روايات همه جا سخن از «اقامه» است كه معادل فارسي آن« برپاداشتن» مي باشد.
قرآن كريم، درباره «اقامه نماز» بسيار تأكيد كرده است؛ تا آن جا كه 46 بار، نماز را با واژه «اقامه» در تعبيرهاى گوناگون، تكرار كرده است. شايد بتوان انتظار خداوند را همان «اقامه نماز» گفت؛ براي« اقامه نماز» چند معنا و تفسير مطرح شده است:

گسترش نماز
بدون ترديد از مصاديق« اقامه نماز» گسترش و مطرح كردن نماز در جامعه است. قرآن كريم مي فرمايد:
«الَّذينَ إِنْ مَكَّنَّاهُمْ فِي الْأَرْضِ أَقامُوا الصَّلاةَ وَ آتَوُا الزَّكاةَ وَ أَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهَوْا عَنِ الْمُنْكَرِ وَ لِلَّهِ عاقِبَةُ الْأُمُورِ»[3]؛« همان كسانى كه هر گاه در زمين به آنها قدرت بخشيديم، نماز را برپا مي دارند، و زكات مي دهند، و امر به معروف و نهى از منكر مي كنند، و پايان همه كارها از آن خداست!»
 منظور از«اقامه» اين است كه تنها خودتان نمازخوان نباشيد؛ بلكه چنان كنيد كه آيين نماز در جامعه انسانى برپا شود و مردم با عشق و علاقه، به آن روى آورند.

نماز با شرايط
به گفته برخي بزرگان[4]« در تمام مواردي كه خداوند به نماز سفارش كرده است واژه« اقامه نماز» آمده است تا به اين معنا توجه داده شود كه مقصود از نماز، گزاردن نماز واجد شرايط است نه تنها بجاي آوردن ظاهر نماز ( بدون روح)»
به گفته بعضى مفسران، تعبير«اقامه نماز» به جاى «خواندن» يا «به‌جاآوردن نماز»، بيان‌گر اين نكته است كه نماز شما تنها اذكار و حركات نيست، بلكه‌ بايد آن را به طور كامل بپا داريد؛ آن گونه كه آثار نماز در چهره و زندگى شما ديده شود؛ تنها لقلقه زبان و راست و خم شدن نباشد، بلكه روح نماز ـ كه همان تسليم مطلق در برابر خدا در همه امور است ـ در زندگى شما جلوه كند و حضور دل و توجّه قلبى به خدا ـ كه روح نماز است ـ در نماز حاصل شود.[5]

تداوم نماز
برخى «اقامه» را به معناى تداوم در برپايي نماز مى‌دانند؛ يعنى كسى نماز را به درستى بر پا مى‌ دارد كه هميشه آن را ادامه دهد نه اينكه گه‌گاهى نماز بخواند: «فَوَيْلٌ لِّلْمُصَلِّينَ * الَّذِينَ هُمْ عَن صَلاَتِهِمْ سَاهُونَ»[6]؛« پس واى بر نمازگزارانى كه در نماز خود سهل‌انگارى مى‌كنند.»
در سوره معراج پس از آنكه خداوند برخي صفات ناشايست انسان ها را مورد تاكيد قرار مي دهد، اوصاف شايسته آنها را هم ذكر مي كند كه از جمله آن: « إِلاَّ الْمُصَلِّينَ، الَّذِينَ هُمْ عَلَى صَلاَتِهِمْ دَآئِمُونَ»[7]؛« مگر نمازگزاران، كه بر نماز خود تداوم دارند»
ظاهر آيه دوام است؛ يعني هم به وقت، نماز مي خوانند و هم هميشه نماز مي خوانند، اين گونه نيست كه نماز خواندن آنها مقطعي باشد و چنين نمازي است كه اگر جزو برنامه زندگي شد و با شرايط آن به جاي آورده شد انسان را از فحشا و منكر باز مي دارد. و اصولا برنامه هاي تربيتي جز با تداوم، كارايي لازم را ندارند، لذا در حديثي از پيغمبر اكرم ( صل الله عليه و آله ) مي خوانيم:« أَحَبُّ الْأَعْمَالِ إِلَى‏ اللَّهِ‏ عَزَّ وَ جَلَ‏ مَا دَاوَمَ‏ عَلَيْهِ‏ الْعَبْدُ وَ إِنْ قَلَّ.»[8]؛« محبوب ترين اعمال نزد خداوند كاري است كه بنده بر آن مداومت داشته باشد هر چند كم باشد». در يك جمع بندي و با مرورى به آيه‌هاى قرآن مى‌توان همه اين معانى را در اقامه منظور كرد و آن اين كه نماز كامل، پيوسته و با خشوع و اثر گذار در جامعه باشد.
شهيد مطهري در اين زمينه مي گويد: « به پا داشتن نماز آن است كه حق نماز ادا شود؛ يعني نماز به صورت يك پيكر بي روح انجام نگردد، بلكه نمازي باشد كه واقعا بنده را متوجه خالق و آفريننده خويش سازد ...»[9]

پي نوشت:
[1] - بن خلف تبريزى،برهان قاطع،تحقيق‌محمد معين، ج4، ص2167
[2] - برهان قاطع،فرهنگ‌دهخدا،ج14،انتشارات دانشگاه تهران، ص22731
[3] - (22) الحج : 41
[4] - راغب اصفهاني، حسين بم محمد، المفردات في غريب القرآن، دمشق بيروت، دارالعلم الدارالشاميه، 1412 ق، اول، ص 491
[5] - ر.ك: مكارم شيرازى ناصر، تفسير نمونه‏، تهران، دار الكتب الإسلامية، 1374 ش‏، اول‏، ج 1، ص 209؛ محمد محمّدى اشتهاردى، نماز از ديدگاه قرآن و عترت
[6] - ماعون (107)، آيه 5ـ6
[7] - معارج (70)، آيه 23-22
[8] - مؤمنون (23)، آيه 2؛ ر.ك: على اكبر قرشى، قاموس قرآن، واژه قيام
[9] - آشنايي با قرآن، سوره هاي حمد و بقره، صص 67 و 68
بر گرفته از كتاب پرسش ها و پاسخ هاي نماز، سيد حسن موسوي (مركز تخصصي نماز)