به منظور آشنايي بيشتر با كتاب «مقتل جامع سيد الشهدا عليه‌السلام» و سابقه شكل‌گيري آن، بخش‌هايي از پيشگفتار اين كتاب ارزشمند خدمتتان ارائه مي‌گردد: سابقة انديشه و آرزوي تدوين و تأليف مقتلي جامع، مستند، براساس معيارهاي علمي تاريخ نگاري، پيراسته از تحريف‌ها، متناسب با نيازهاي روز و با روش و بيان جديد، به سال‌ها پيش بازمي‌گردد كه نگارنده، هم به حكم تعلّق به خانوادة «ذاكر حسيني»، و هم سال‌ها تجربة شخصي و اُنس و آشنايي طولاني با مقاتل و مراجعه مكرّر به آنها، به ويژه مقاتل فارسي رايج قرون اخير و معاصر، با ضعف‌ها و كاستي‌هاي آنها به خوبي آشنا بود و هرچه بر سير مطالعات تاريخي و اندوخته‌هاي خود در اين زمينه مي‌افزود، بيشتر به ضرورت بازنگري در مقتل‌نويسي پي مي‌برد. اگرچه از چند دهه پيش، حركتي جديد به سمت تحريف‌زدايي از حادثة عاشورا آغاز، و آثار خوبي در زمينه تحريف‌شناسي عاشورا منتشر شد كه خوانندگان گرامي كم و بيش با آنها آشنا هستند. به ويژه در سال‌هاي اخير چند اثر ارزشمند در جهت گزارش صحيح اين حادثه به ظهور رسيد كه سعي مؤلفان آنها مشكور است. امّا با اين‌همه، نگارنده معتقد بود كه تنها انتقاد از مقاتل موجود و بيان موارد ضعف يا تحريف، كافي نيست و پيوسته فقدان يك مقتل با ويژگي‌هاي ياد شده را احساس مي‌كرد و هميشه آرزو داشت روزي بتواند اين خلأ را پُر كند. امّا با توجّه به خصوصيّات ياد شده، و سنگيني و گستردگي كار، اجمالاً واقف بود كه چنين كاري از حدّ توان يك يا دو نفر خارج است و تنها از عهدة يك گروه علمي متشكّل و توانمند و داراي صلاحيّت علمي، و با پشتيباني مالي لازم، برمي‌آيد.
تا آنكه در سال 1380 شمسي در پي دعوت مؤسسة آموزشي و پژوهشي امام خميني ـ ره ـ در قم از نگارنده جهت مديريت پژوهشي گروه تاريخ اين مؤسسه و ابلاغ رسمي معاونت پژوهش به گروه تاريخ و مديريّت آن مبني بر لزوم ارائه طرحي پژوهشي، بي‌درنگ طرح مقتل ياد شده كه سال‌ها در حدّ آرزو باقي بود، به عنوان طرح پژوهشي در گروه مطرح و سپس كارهاي مقدّماتي آن آغاز گرديد و سپس هر فصل به يك نويسنده و پژوهشگر واگذار گرديد، و بدين‌گونه نگارش كتاب وارد مرحلة عمل شد. اين اثر پس از چندين سال تحقيق و پژوهش سامان يافت.
ويژگي‌ها و وجوه تمايز اين مقتل:
اين اثر حاضر تنها ارائة موارد تحريف عاشورا و نفي و تصحيح آنها يا صرفاً تبيين فلسفة قيام عاشورا و يا تنها چگونگي شهادت شهدا و بيان مصائب را تعقيب نمي‌كند، بلكه مقتلي اثباتي است كه هدفش بيان گزارش جامع، كامل، معتبر و مستند از قيام عاشورا از آغاز تا فرجام است و با نگاهي جامع و كلان در صدد است كل حادثة عاشورا از مقدّمات و ريشه‌هاي تاريخي و زمينه‌هاي اجتماعي و سياسي و فلسفة آن گرفته تا خود حادثه و تا پيامدهاي اجتماعي و سياسي آن را تصوير كند؛ بطوري كه نيازهاي مبلّغان و سخنوران مذهبي را دربارة ابعاد مختلف واقعة عاشورا برطرف سازد. و اگر عنوان «تاريخ قيام و مقتل جامع سيدالشهداء» براي اين اثر انتخاب شده، ناظر به اين جنبه است، و هدف، جمع‌آوري اقوال يا تدوين كتاب چند جلدي و دانشنامه‌اي نبوده است.
گفتني است كه در موارد لازم، تحريف‌ها افشا و تبيين شده ـ بي‌آنكه پرداختن به موارد تحريف، اساس كار باشد ـ و تحليل‌هاي لازم صورت گرفته است. مشكلات تاريخي مربوط به اين واقعه به شيوة علمي حل شده و نقاط مبهم و كور پرتوافكني شده، حلقه‌هاي مفقود بازشناسي گرديده و در موارد اختلاف اقوال و آراء، قول و نظر صحيح، شناسايي و مؤيّدات آن ذكر شده است و سعي شده كه خواننده، در هيچ مورد اختلافي، سرگشته و بلاتكليف نماند.
در اين جا تأكيد اين نكته ضروري است كه طي تدوين كتاب، تمام مقاتل كهن و متأخر و مهم‌ترين مقاتل جديد، اعم از عربي و فارسي، از نظر گذشته است، لذا اگر در لابه لاي كتاب، به ويژه در چگونگي شهادت شهيدان يا درجريان اسارت اهل‌بيت، برخي جزئيات و تفاصيل و شاخ و برگ‌هاي اضافي رايج در زمان ما، بيان نشده است، قطعاً از نظر مؤلفان دور نمانده، بلكه چون از نظر شوراي علمي، با مباني پژوهشي تاريخي سازگار نبوده، ذكر نشده است و فرصت توضيح ضعف يا بي‌پايگي تك تك آنها نبوده است، وگرنه چندين جلد بر كتاب افزوده مي‌شد!.
ضمناً كوشش بسيار شده تا در سراسر كتاب، ضبط صحيح و تلفّظ درست اسامي اشخاص، اماكن، قبائل و منابع كه ممكن است به چند صورت قرائت شود، با علامت‌‌گذاري مشخص گردد.
گرچه تلاش شده است كه اين كتاب براي عموم قشرها و گروه‌هاي اهل مطالعه قابل فهم و استقاده باشد، امّا مخاطبان اصلي، مبلّغان و سخنوران جوان حوزوي هستند و هدف، ارتقاي ميزان آگاهي دقيق تاريخي آنان و انتقال امين و مطمئن اطّلاعات مربوط به تاريخ عاشورا به آنان است. به همين جهت به تناسب، برخي فصول مقدّماتي و مباحث جانبي نيز به مباحث اصلي افزوده شد؛ همچون: سير تاريخي عزاداري براي امام حسين از عاشورا تا زمان حاضر، با تكيه بر چگونگي عزاداري حسيني در عصر حضور ائمه، ريشه‌هاي سياسي و اجتماعي و فرهنگي حادثة عاشورا، فلسفه قيام امام حسين و نقد ديدگاه‌هاي مختلف در اين باره، عاشورا در آينة آمار و ارقام، بحث تحقيقي دربارة اربعين و بازگشت اهل‌بيت از شام، بازتاب و پيامدهاي سياسي و اجتماعي شهادت امام حسين در كوتاه مدت و دراز مدت، رهبري شيعه پس از حادثة كربلا، فرجام سرهاي پاك شهيدان، زندگي‌نامة ياران امام حسين به روش علمي، پاسخ به پرسش‌هاي مربوط به تاريخ عاشورا.
شايان ذكر است كه برخي از اين مباحث در مقتل‌هاي گذشته جايگاهي نداشته است.
در تدوين اين اثر تنها به كتب مقتل بسنده نشده و چنانكه در پاورقي‌ها و كتابنامه ملاحظه مي‌شود، علاوه بر مقاتل اصطلاحي، برحسب مورد و به اقتضاي مباحث گوناگون به طيف وسيع و بسيار گسترده‌اي از منابع و مآخذ از قبيل: تواريخ عمومي، معاجم حديثي و روايي فريقين، كتب ادعيه و زيارات، كتب رجال، نَسَب، جغرافيا، فرهنگ‌هاي عربي، ديوان‌هاي شعرا، سفرنامه‌ها، و ده‌ها منبع ديگر مراجعه شده و اطّلاعات لازم براي هر فصل گردآوري و تلاش شده علاوه بر منابع كهن متناسب، (مقاتل معتبر تا قرن پنجم و حداكثر تا قرن هفتم هجري) كه در فصل «سير تاريخي مقتل نگاري»، از آنها بحث شده است، آخرين آثار منتشر شده و مقالات پژوهشي نوين مرتبط با عاشورا نيز از نظر دور نماند. بدين ترتيب از آخرين يافته‌ها نيز بهره گرفته شده است.
در سراسر كتاب، ملاك‌ها و معيارهاي شناخته شده و مورد عمل در تاريخ‌نگاري علمي، لحاظ شده است و چون مؤلفان محترم از دانش‌آموختگان و صاحب‌نظران در رشتة تاريخ هستند، و ساختار هر منبع و مؤلف آن و گرايش و مسلك و تفكر وي براي آنان شناخته شده بوده، به هر منبع و مأخذ، با بصيرت و شناخت لازم، مراجعه و استناد كرده‌اند.
چنانكه اشاره شد اين اثر، محصول كار دسته‌جمعي دشوار و طاقت‌فرساي گروهي از پژوهشگران رشتة تاريخ است. ترتيب نگارش و تدوين كتاب بدين‌گونه بود كه براي تدوين هر فصل، برحسب صلاحيّت و سابقة مطالعاتي يك محقّق از او به همكاري دعوت مي‌شد و پس از توجيه او توسط مدير پژوهش نسبت به سير بحث و نكات اصلي و هدف آن فصل و نيز تعيين منابع، نگارش آن به او واگذار مي‌شد. پس از نگارش فصل واگذار شده، نسخة نگارش يافته، توسط مدير طرح، مطالعه و بررسي و در موارد لازم، جهت اصلاح و تكميل به نويسنده ارجاع مي‌شد و با همكاري او و اعضاي شوراي علمي، بازنگري و تكميل مي‌شد و چون در بعضي فصول پس از بازنگري‌هاي مكرّر، نظر شوراي علمي تأمين نمي‌شد، لذا بازنگاري آن به محقّق ديگري واگذار مي‌شد. بدين ترتيب تعدادي از فصول، محصول كار چند محقّق است. در هر حال نسخة نهايي هر فصل پس از طي مراحل بازنگري، در اختيار اعضاي شوراي علمي گروه تاريخ قرار گرفته و نظر انتقادي و اصلاحي آنان جمع‌آوري مي‌گرديد و نهايتاً اين نقد و نظرها توسط مدير پژوهش، بررسي، و اصلاحات لازم، اعمال مي‌شد.
در مرحلة بعد، يك دستيار علمي، تمام متون منقول را با مأخذ اصلي تطبيق كرده و ترجمه‌ها را نيز از نظر دقّت و امانت در ترجمه، با متن، مقابله مي‌كرد. از سوي ديگر، چون مؤلفان عملاً از چاپ‌هاي مختلف منابع تاريخي استفاده كرده بودند، كليّه منقولات، توسط دستيار علمي، به چاپ معيّن از هر مأخذ ارجاع و تطبيق داده مي‌شد. و در اين كار معمولاً آخرين و بهترين چاپ تحقيق شدة يك كتاب مورد توجّه بوده است.
گفتني است كه در تمامي مراحل، مشكلات و مسائل پيش آمده به صورت شورايي حل و فصل مي‌شد و در تمامي مراحل تدوين، نگارش و بازنگري، ارتباط مشورتي نويسندگان و دستياران و شوراي علمي، بي‌وقفه با مدير پژوهش برقرار بود و هر مشكلي با توجّه به معيارهاي علمي حل مي‌شد.
پس از مراحل ياد شده، بر اساس پيش‌بيني در طرح مقتل، جهت اطمينان، كل كتاب به تعدادي از اعاظم حوزة علميّه قم و محقّقان و صاحب‌نظران حوزوي عرضه شد و نظر علمي آنان پيش از چاپ اخذ شد كه بسيار رهگشا و مغتنم بود.
شايان ذكر است كه تلاش و دقّت فراوان شده كه اين مجموعه بدون نقص و عيب يا حدّاقل با كمترين عيب همراه باشد و از آنجا كه معمولاً كار گروهي آسيب كمتري دارد، اميد توفيق در اين زمينه داريم. امّا با اين وجود، همچون هر كار بشري، خالي از عيب و نقص نمي‌تواند باشد. از اين رو پيشنهادها و نظريات اصلاحي و تكميلي صاحب‌نظران، مغتنم و درچاپ‌هاي بعدي مورد استفاده خواهد بود. ولله الحمد اولاً و آخراً و له المنّ و الشّكر.