(فلسفه اركان اصلي نماز مانند نيت، قيام، ركوع و سجود در نماز - جدا از بحث تعبدي آن - نمايانگر چيست؟ چه واقعيتي را مي خواهد نشان دهد؟)

تفاوت بين ركن و غير ركن در نماز اين است كه ركن اگر «عمدا» يا «سهوا»، كم  يا زياد شود، نماز باطل است و واجب غير ركني تنها اگر «عمدا» كم و زياد شود، نماز باطل است؛ ولي اگر سهوا كم و زياد شد نماز صحيح است. فلسفه اركان نماز عبارت است از:

فلسفه نيت:
عنصرى كه به عمل انسان، بها مى‏ دهد، نيت و انگيزه و هدف اوست. از همين رو، در آيات قرآن، كلمه«فى سبيل الله، فراوان به كار رفته (70 بار) و اين هشدارى است كه انسان ها مواظب اعمال و نيّات خود باشند كه در راه خدا باشد، نه براى غير خدا يا انگيزه‏ هاى نفسانى، مانند جاده خطرناكى كه تابلوهاى هشدار دهنده فراوانى در آن نصب مى‏ كنند، بندگى خدا راهى است كه لغزشگاه هاى فراوانى دارد و اين همه تأكيد، هشدار براى دورى از انحراف‏ ها است. بخصوص در عبادات، كه بدون«قصد قربت» و نيّت خدايى ارزش ندارد. نيّت ركن عبادت است. اگر عملى بدون نيّت انجام شود، يا نيّت غير خدايى داشته باشد، باطل است. نيت، اصل و اساس عمل است. مقدس ‏ترين كارها بخاطر نيت بد فاسد مى ‏شود و ساده‏ ترين كارها، با نيّت خوب، ارزشى بسيار پيدا مى‏ كند.
نيّت خدايى، عامل جذب الطاف الهى است. هر كه در راه خدا تلاش كند خداوند هم راه هاى خودش را به او مى‏ نماياند:«و الذين جاهدوا فينا لنهدينّهم سبلنا» [1]. و نيت شرط قبولى عمل است. امام صادق(ع) از قول خداى متعال نقل مى‏ كنند و مى‏ فرمايند:« لَمْ أَقْبَلْهُ إِلَّا مَا كَانَ خَالِصاً»[2]؛«جز آن چه را خالص براى من مى‏ باشد، نمى‏ پذيرم» [3].

فلسفه تكبيرة الاحرام:

چون به واسطه گفتن اين تكبير، چيزهايي مانند خوردن و آشاميدن و خنده كردن و پشت به قبله نمودن حرام مي شود، اين تكبير را «تكبيرة الاحرام» مي گويند.

فلسفه قيام:
حقيقت قيام عبارت از ايستادن در پيشگاه پروردگار براي اداء حق عبوديت و بندگي او ... و بداند كه در فرداي قيامت او را در پيشگاه ذات اقدس خود ايستادني است كه چگونگي آن را اين ايستادن تعيين مي كند و لذا سزاوار است كه انسان آن چه در توان دارد در تصحيح قيام نماز خود، به كارگيرد... .[4]

فلسفه ركوع:
ركوع آن است كه پس از پايان سوره، به نيّت تعظيم و فروتنى در برابر فرمان و عظمت پروردگار، تا حدى خم شويم كه دست‏ ها به زانوها برسد، كمر صاف باشد، گردن كشيده باشد.
حضرت علي عليه السلام در بيان فلسفه چنين حالتي در ركوع مي فرمايد:«معناي كشيدن گردن در ركوع اين است كه در ايمان به خدا استوارم، اگر چه گردنم زده شود، و معناي سر برداشتن از ركوع و گفتن ((سمع الله)) اين است كه حمد و ثناي ما را مي شنود، آن خدايي كه مرا از نيستي و عدم به وجود آورده است.»[5]

فلسفه سجده:
سجده، نشان تذلّل و خاكسارى در برابر خداوند و عالى‏ ترين درجه عبوديت است. انسان با سجده، خود را هم رنگ با هستى مى‏ كند« و للّه يسجد ما فى السموات و الارض» [6].
سجده بهترين حالتي است كه انسان به خدا نزديك مي شود. سجده، رمز دوران هاي چهارگانه زندگي انسان است.
علي (ع ) مي فرمايد: سجده اول، يعني اين كه از خاكم، سر برداشتن رمز زندگي دنيايي است. سجده دوم، رمز مردن و به خاك خفتن است، سربرداشتن از سجده دوم، رمز محشور شدن است [7].
و اين كلام اميرالمومنين عليه السلام مضمون اين آيه است كه:« مِنْها خَلَقْناكُمْ وَ فيها نُعيدُكُمْ وَ مِنْها نُخْرِجُكُمْ تارَةً أُخْرى‏»[8]؛« ما شما را از خاك آفريديم و به خاك بر مي گردانيم و بار ديگر از خاك، بيرونتان مي آوريم.»

پي نوشت :
[1] - عنكبوت (29)، آيه 69
[2] - بحارالأنوار، ج 67، ص 243
[3] - قرائتى، محسن؛ پرتوى از اسرار نماز، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، چ هجدهم، 1387، ص 115 و 116
[4] - حاج ميرزا جواد ملكي تبريزي، اسرار الصلوه، انتشارات پيام آزادي، 1363، ص 323
[5] - بحارالأنوار، ج 81، ص 253
[6] - نحل (16)، آيه 49
[7] - بحار، ج 82، ص 139
[8] - طه (20)، آيه 55
كتاب پرسش ها و پاسخ هاي نماز، سيد حسن موسوي (مركز تخصصي نماز)