عاشورا برگرفته شده از «عشر»، به معناي ده است و عاشورا به معناي دهم مي باشد. اطلاق كلمه «عاشورا» بر دهم ماه محرم، پس از شهادت امام حسين و ياران آن حضرت، صورت پذيرفته است و در دوره پيش از اسلام به دهم ماه محرم، عاشورا نمي‏گفتند. كاروان اباعبدالله الحسين (عليه السلام) در روز دوم محرم، در سرزمين مقدس كربلا فرود آمد و تا روز عاشورا در آن سرزمين بودند؛ اما چون حوادث مهم كربلا در روز نهم و دهم ماه محرم الحرام اتفاق افتادند، اين دو روز برجسته تر شده، تاسوعا و عاشورا ناميده شدند؛ يعني نهم و دهم محرم الحرام.
ابن اثير در كتاب «نهايه» مي نويسد: «عاشورا، يك اسم اسلامي است» و «ابن دريد» نيز مي نويسد: «عاشورا، يك اسم اسلامي» است و در دوره جاهليت چنين نامي معروف نبود.[1]
در كتاب «مجمع البحرين» نيز آمده است: «عاشورا، يك اسم اسلامي است». آن چه پيش از به شهادت رسيدن امام حسين (عليه السلام) بود، اين بود كه هم پيامبر اسلام (صلي الله عليه وآله) و هم حضرت علي (عليه السلام)، شهادت امام حسين (عليه السلام) را در كربلا پيش گويي كرده بودند و حتي امام حسين (عليه السلام) نيز شهادت خود را پيش گويي كرده بود و به برخي از پيامبران پيشين نيز شهادت آن حضرت وحي شده بود.[2]
پيش از اسلام، دهم محرم را عاشورا نمي‏گفتند؛ ولي پس از آن كه امام حسين (عليه السلام) در كربلا به شهادت رسيد، آن روز در ميان مردم به روز عاشورا معروف شد و شيعيان علي (عليه السلام) آن روز را روز عزا و عزاداري قرار دادند و در مقابل آنان، بني اميه و پيروانشان، آن روز را روز جشن و سرور قرار دادند و به تدريج، دشمنان شيعه درباره عاشورا احاديث دروغيني ساختند؛ تا آن روز را با فضيلت نشان دهند؛ در حالي كه آن روز، روز غم و اندوه است و روز مصيبت و نكبت است و روزي است كه بهترين انسان ها را كشتند و زنان و كودكان پيامبر (صلي الله عليه وآله) را به اسارت در آوردند. آيا چنين روزي مي‏تواند روز مباركي باشد؟
شيخ عباس قمي در مفاتيح الجنان مي‏نويسد: روز دهم ماه محرم، روز شهادت امام حسين (عليه السلام) است؛ روز مصيبت و حزن ائمه عليهم السلام و شيعيان آنان است و شايسته است كه شيعيان در اين روز، مشغول كارهاي دنيوي نشوند و مشغول گريه و نوحه باشند و زيارت عاشورا بخوانند. وي به نقل از نويسنده «شفاء الصدور» مي‏نويسد: بني اميه روز عاشورا را مبارك مي‏دانستند و در اين روز، براي خود خريد مي‏كردند و خريد را در آن روز، سنّت خود كرده بودند. آنان در اين روز، مراسم عيد بر پا مي‏كردند و آن روز را روزه مي‏گرفتند و در آن روز، طلب حوائج را مستحب مي‏دانستند و براي همين، درباره روز عاشورا، فضايل و مناقبي جعل كردند. آنان در سخنراني هاي خود مي‏گويند: هر نبي، وسيله و شرفي دارد و در روز عاشورا، اين شرف زياد مي‏شود؛ مانند خاموش كردن آتش نمرود براي ابراهيم، قرار گرفتن كشتي نوح بر كوه جودي، غرق ساختن فرعون در دريا و نجات حضرت موسي از دست فرعون و نجات حضرت عيسي از دست يهوديان.
شيخ عباس قمي در ادامه مي‏نويسد: شيخ صدوق از ميثم تمار نقل كرده كه ميثم تمّار گفت: اين امت پيامبر، فرزند پيغمبر (صلي الله عليه وآله) خود را مي‏كشند و روز عاشورا را كه در آن فرزند پيغمبر (صلي الله عليه وآله) را كشته ‏اند، روزي مبارك قرار مي‏دهند و اين كار، خواهد شد. راوي مي‏گويد: به ميثم گفتم: چگونه آن روز را روزي مبارك قرار مي‏دهند؟ گفت: آنان در فضيلت آن روز، حديث جعل مي‏كنند و مي‏گويند: روز عاشورا، روزي است كه خداوند، توبه آدم را پذيرفت؛ با اين كه توبه آدم، در ذي الحجه پذيرفته شد. آنان مي‏گويند: در عاشورا، يونس از شكم ماهي نجات يافت؛ در حالي كه حضرت يونس در ماه ذي القعده از شكم ماهي نجات يافت، مي‏گويند: روز عاشورا، روزي است كه در آن روز، كشتي نوح بر كوه جودي قرار گرفت؛ در حالي كه در روز هيجدهم ذي الحجه كشتي نوح بر كوه جودي قرار گرفت. آنان مي‏گويند: در روز عاشورا، دريا براي موسي شكافته شد؛ در حالي كه در ربيع الاول، دريا شكافته شد.[3]

پي نوشت: 
[1] الصحيح من سيره النبي، ح 3، ص 106.
[2] مجلسي، بحارالانوار، ج 44، ص 223-250.
[3] مفاتيح الجنان، ص 476، اعمال روز عاشورا.