مآخذ تاريخي كهن آغاز طرح مسألة جانشيني يزيد و بيعت ستاندن براي وي را در نيمة دوّم دهة چهارم هجرت و طرّاح آن را مُغِيرَة بن‌شُعْبَة[1] (يكي از چهار داهية عرب = زيرك نيرنگ باز)[2] مي‎دانند، يعني زماني كه معاويه ديد اوضاع كوفه آرام شده و امور اين شهر بر وفق مراد وي، سامان يافته است، ترجيح داد ادارة شهر كوفه را ـ كه بيش از ديگر مناطق و شهرها مركز تجمّع و ازدحام پيروان علي† بود ـ به فردي از خاندان بني‎اُمَيّه بسپارد‎. بنابراين وي درصدد بر آمد كه مُغِيرَة بن‌شُعْبَه را از استانداري كوفه عزل و به جاي وي، سعيد بن‌عاص را بگمارد‎. مُغِيرَه كه فردي جاه طلب بود و حاضر بود رياست چند روزة دنيا را حتّي به قيمت گمراهي و بدبختي امّت پيغمبرˆ بخرد، ديد اگر در اين باره اقدا‎مي نكند، حكومت كوفه را از كف خواهد داد، لذا به شام رفت و با يزيد به ملاقات و گفت ‎و گو پرداخت‎ و به يزيد گفت:

«اصحاب برجستة پيامبرˆ و بزرگان و سالخوردگان قريش از دنيا رفته و تنها فرزندانشان به جاي مانده‎اند و تو در اين ميان، برترين، ژرف انديش‎ترين و آگاه‎ترين‎شان به سياست و سنّت رسول‌خداˆ هستي، نمي‎دانم چه چيز مانع شده كه اميرالمؤمنين براي تو بيعت نمي‎گيرد؟ يزيد پرسيد: به نظر تو اين كار به پايان مي‎رسد؟ مُغِيرَه گفت: آري»‎.

يزيد آنچه را كه مُغِيرَه گفته بود، به پدرش معاويه گزارش كرد‎. معاويه مُغِيرَه را فرا‎خواند و گفت يزيد چه مي‌گويد؟ مُغِيرَه گفت: اي اميرالمؤمنين، خود مي‎داني كه پس از عثمان اختلاف و فتنه‎اي دامن‌گير اين امّت شد‎! مرگ تو نزديك است، من از آن ترسانم كه همان مصيبت‎هايي كه مردم پس از مرگ عثمان در آن افتادند، بعد از تو نيز به آن گرفتار آيند‎‎! پس از خود، كسي را به عنوان رهبر و زمامدار براي مردم انتخاب كن كه ملجأ و پناه آنان باشد‎. يزيد جانشين توست‎. بيعت براي او بستان كه اگر براي تو پيشامدي رخ دهد، او پناه مردم و جانشين تو باشد و خوني ريخته نشود و آشوبي به راه نيفتد‎. معاويه گفت: چه كسي مرا در اين كار ياري مي‎دهد‎؟ مُغِيرَه گفت: كوفه را من برايت رام مي‎كنم و بصره را زياد بن‌ابيه‎؛ پس از اين دو شهر، كسي نيست كه با تو از درِ نا‎سازگاري درآيد‎.[3] معاويه گفت: بر سر كارت بازگرد و با كساني كه به آنان اعتماد داري در اين باره گفت و گو كن، تو پيامد را بنگر و ما فرجام كار را بسنجيم‎. مُغِيرَه به نزد يارانش بازگشته به آنان گفت: پاي معاويه را به زيان امّت محمّد چنان در حلقة ركاب امري نافرجام نهادم كه هرگز از آن به در نيايد و در ميان مسلمانان شكافي افكندم كه هرگز استوار نگردد.[4]

مُغِيرَه روانة كوفه شده و با افرادي كه مورد اعتمادش و پيرو بني‎اُمَيّه بودند، دربارة كار يزيد به كنكا‎ش پرداخت‎. آنان پذيرفتند كه با يزيد بيعت كنند‎. مُغِيرَه از ميان ايشان، ده نفر را انتخاب كرد و به هريك از آنان سي‌هزار درهم داد و پسرش موسي را سرپرست آنان قرار داد و آنها را روانة دربار معاويه كرد‎. چون اين هيأت نزد معاويه رفت، مسألة بيعت را در نظر معاويه آراسته و او را به استوار ساختن آن سفارش كرد. معاويه به آنان گفت: در آشكار كردن اين راز شتاب نكنيد و بر رأي خود باقي باشيد، سپس به موسي پسر مُغِيرَه گفت: پدرت دين آنان را به چه قيمتي خريده است؟ گفت: به سي‌هزار [درهم] (يا چهارصد دينار)‎. معاويه گفت: دين‎شان براي ايشان بسي خوار گشته است (كه اين قدر آن را ارزان فروخته‎اند‎!)[5]‎ سپس به آنان گفت: دربارة پيشنهاد شما تأمل مي‎كنم و خدا هر آنچه را اراده كرده باشد، به آن حكم خواهد كرد و شكيبايي و پايداري بهتر از شتاب‌زدگي است‎‎.[6]