(در معارف و تعاليم ما آمده است كه قبول اعمال نيك انسان در گرو قبولي نماز است، حالا فرض بفرماييد فرد تارك الصلاتي را كه كارهاي خير زيادي انجام داده – كافر باشد يا مسلمان - حالا مزد اين اعمال چه مي شود؟ آيا اين مساله با عدالت خداوند منافات ندارد؟)

 

در ابتدا گفتني است؛ هر رفتار خوبي بدون سودمندي نيست. البته بعضي پاداش ها در همين دنيا داده مي شود به طوري كه گشايش ها و يا نعمت هايي در زندگي او سرازير مي شود و يا بلاهايي از او دفع مي شود و در قيامت نيز حتّي براي كافران عذاب جهنّم داراي مراتب مختلف است و براي كافراني كه خدماتي داشته اند از تخفيف مجازات بهره مند خواهند شد. جهت توضيح بيش تر نيز به چند نكته مي توان اشاره كرد:

1- افرادى كه به خدا و آخرت ايمان ندارند، طبعاً هيچ عملى را به منظور بالا رفتن به سوى خدا انجام نمى ‏دهند، و چون به اين منظور انجام نمى‏ دهند قهراً سير و سلوكى از آن ها به سوى خدا و عالم آخرت صورت نمى‏ گيرد؛ پس طبعاً آن ها به سوى خدا و ملكوت خدا بالا نمى‏ روند و به بهشت نمى ‏رسند؛ يعنى به مقصدى كه به سوى آن نرفته ‏اند، به حكم آن كه نرفته ‏اند، نمى ‏رسند و اين امر منافاتي با عدل الهي ندارد.[1]

2- غير مسلمانانى كه به خدا و آخرت ايمان دارند و عمل خير به قصد تقرّب به خداوند انجام مى ‏دهند، به موجب اين كه از نعمت اسلام بى‏ بهره ‏اند طبعا از مزاياى استفاده از اين برنامه الهى محروم مى‏ مانند؛ از اعمال خير آن ها آن اندازه مقبول است كه با برنامه الهى اسلام منطبق است؛ مانند انواع احسان ها و خدمت ها به خلق خدا. امّا عبادات مجعوله كه اساسى ندارد طبعا نامقبول است و يك سلسله محروميّت ها كه از عدم دست يابي به برنامه كامل ناشى مى‏ شود، شامل حال آن ها مى‏ گردد.

3- عمل خير مقبول، اعمّ از آن كه از مسلمان صادر شود يا از غير مسلمان، يك سلسله آفت ها دارد كه ممكن است بعد عارض شود و آن را فاسد نمايد. در رأس همه آن آفت ها، ترك نماز مي باشد.
راوي مي گويد: از امام صادق عليه السّلام در خصوص آيه شريفه اي كه مي فرمايد:«وَ مَنْ يَكْفُرْ بِالْإيمانِ فَقَدْ حَبِطَ عَمَلُهُ وَ هُوَ فِي الْآخِرَةِ مِنَ الْخاسِرين‏»[2]؛«هر كس به ايمان كافر شود به تحقيق عملش نابود شده و او در آخرت از زيان كاران است.» سوال كردم آن حضرت در پاسخ فرمود:«ترك الصلاة الذي اقر به...؛»[3]؛« ترك كردن نماز است چنان نمازي كه به آن اقرار كرده است.»
در خصوص افراد غير مسلمان نيز هرچند اعمال خير فراوانى به قصد تقرّب به خدا انجام دهند، امّا وقتى كه حقايق اسلام بر آن ها عرضه گردد تعصب و عناد بورزند و انصاف و حقيقت ‏جويى را كنار بگذارند، تمام آن اعمال‏ خير هبا و هدر است همان گونه كه خداوند متعال فرموده است:«مَثَلُ الَّذينَ كَفَرُوا بِرَبِّهِمْ أَعْمالُهُمْ كَرَمادٍ اشْتَدَّتْ بِهِ الرِّيحُ في‏ يَوْمٍ عاصِفٍ لا يَقْدِرُونَ مِمَّا كَسَبُوا عَلى‏ شَيْ‏ءٍ ذلِكَ»[4]؛«اعمال كسانى كه به پروردگارشان كافر شدند، هم چون خاكسترى است در برابر تند باد در يك روز طوفانى! آن ها توانايى ندارند كم ترين چيزى از آن چه را انجام داده‏ اند، به دست آورند.»

4- اعمال خير افرادى كه به خدا و قيامت ايمان ندارند و احياناً براى خدا شريك قائلند موجب تخفيف و احيانا رفع عذاب آن ها خواهد بود.
مجلسى عليه الرّحمة از «ثواب الاعمال» شيخ صدوق، از على بن يقطين، از حضرت امام موسى كاظم (عليه‏السلام) نقل مى‏ كند كه آن حضرت فرمود:
« در ميان بنى اسرائيل مرد مؤمنى بود كه همسايه ‏اى كافر داشت كه با آن مؤمن خوش رفتارى مى‏ كرد و در كارهاى خير دنيوى با او همراه بود. هنگامى كه آن كافر در گذشت، خداوند خانه‏ اى از گل در دوزخ براى او بنا كرد كه او را از حرارت آتش حفظ مى‏ كرد و روزى ‏اش از غير جهنّم به او مى‏ رسيد، و به او گفته شد: اين پاداش آن خوش رفتارى است كه با فلان همسايه مؤمن خود داشتى و در كارهاى پسنديده دنيوى همراه او بودى..»[5]
مرحوم مجلسى پس از نقل اين روايت در كتاب شريف بحارالانوار مى‏ گويد: اين روايت و امثال آن دليل است كه عذاب برخى از جهنّميان از كفار، به خاطر اعمال نيكشان برداشته مى ‏شود. آياتى كه درباره كفار وارد شده كه تخفيفى در عذابشان داده نمى‏ شود در موردى است كه چنين اعمال خيرى از آن ها صادر نشده باشد.[6]

5- آيات و رواياتى كه دلالت مى ‏كند اعمال منكران نبوّت يا امامت و يا ترك كنندگان نماز مقبول نيست، ناظر به آن است كه آن انكارها از روى عناد و لجاج و تعصب باشد؛ امّا انكارهايى كه صرفاً عدم اعتراف است و منشأ عدم اعتراف هم قصور است نه تقصير، مورد نظر آيات و روايات نيست. اين گونه منكران از نظر قرآن كريم، مستضعف و«مُرْجَوْنَ لِأَمْرِ اللَّهِ» به شمار مى‏ روند. و همان گونه كه خداوند متعال فرموده:«مُرْجَوْنَ لِأَمْرِ اللَّهِ إِمَّا يُعَذِّبُهُمْ وَ إِمَّا يَتُوبُ عَلَيْهِمْ»[7]؛«به فرمان خدا واگذار شده ‏اند(و كارشان با خداست)؛ يا آن ها را مجازات مى ‏كند، و يا توبه آنان را مى‏ پذيرد.»[8]

پي نوشت :
[1] - ر ك ترجمه تفسير الميزان آيه 3 سوره محمّد، ج‏18، ص 339
[2] - مائدة (5)، آيه 5
[3] - بحارالأنوار، ج79، ص 219
[4] - ابراهيم (14)، آيه 18
[5] - ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، ص 169
[6] - بحارالأنوار، ج8، ص 297
[7] - (9) التوبة 106
[8] - مجموعه ‏آثار استاد شهيد مطهرى، ج‏1، ص 341 با كمي حذف و اضافات جهت هماهنگ سازي با موضوع بحث كتاب
كتاب پرسش ها و پاسخ هاي نماز، سيد حسن موسوي (مركز تخصصي نماز)