بعضى مواقع مىگويند بنويسيد؛ اما وقتى نمىدانيم چه بنويسيم،چه كنيم؟ من از خودم مىنويسم؛ خودى كه واقعا نمىدانم چه استعدادى دارم. وقتى به بچهها نگاه مىكنم، مىبينم چه كارهاند و چقدر توانايى دارند؛ اما نوبت خودم كه مىرسد اصلا نمىدانم كه هستم. وقتى براى ديگران كار انجام مىدهم، بر خودم مسلطم؛ اما براى خودم نمىتوانم اين تسلط را اجرا كنم يا به وجود آورم؛ مثلا همين امروز تا اوايل روز حالم خوب بود؛ ولى همين كه قدرى گذشت - اصلا نمىدانم چه شد - بى انگيزه و بى رغبت شدم. من كه هم ورزش مىكنم و هم تفريح مناسب (هر چند كم) دارم، چرا بايد زود خسته شوم؟! به راستى اگر من با همان توان كه اول كارهايم در خودم مىبينم به ادامه كار پردازم، چه سنگهاى بزرگى را از مسيرم بر مىدارم. شايد مىتوانستم يكى از بهترينها باشم.... بعضى مواقع شكستها به انسان مىفهمانند ديگر به اين روش غلط ادامه ندهد؛ اما بدا به آن زمانى كه شكستهايت را فراموش كنى و ندانى چه كردهاى. واقعا اوج بد بختى است، اگر بخواهى دوبار تجربه كنى، چه برسد به اين كه اين تجربه چند بار تكرار شود.مشكل ديگرى نيز در اين زمينه دارم و آن اين كه نمىدانم چگونه بايد آدمى ذهنش را طبقه بندى كندو چگونه بين آنها و بيرون ارتباط برقرار سازد. اصلا آيا مىتوان چنين كارى راانجام داد؟ من خودم مطمئن هستم مىشود؛ چون در غير اين صورت... به آدم موجود متفكر و با عقل نمىگويند.
پاسخ را با اين بيت آغاز ميكنم:
هرگز حديث حاضر غايب شنيدهاي من در ميان جمع و دلم جاي ديگر است
به نظر ميرسد، براي حل مشكل مطرح شده توجه به نكات و راهكارهاي زير مفيد باشد:
الف) داشتن ايمان به هدف و كاري كه انجام ميدهيد. هيچ كاري را با ترديد آغاز نكنيد. اگر با ايمان كامل به هدف به كاري روي آوريد، مطمئناً در بين راه سست نخواهيد شد. بنابراين، روشن نبودن اهميت و ارزش كار وهدفي كه در نظر داريد، از موانع استمرار عمل است. پس قبل از انجام هر كاري، اهميت و ارزش آن را شناسايي و براي خود بيان كنيد و هنگام انجام كار نيز نگاهتان به هدف نهايي و نتايج و آثار مثبت آن باشد.
ب) برجسته كردن شكستها يا عدم موفقيتها در ذهن، بسياري اوقات مايه يأس و نوميدي ميشود. آنچه بايد از تجربههاي تلخ و عدم موفقيتها يادداشت شود، نكات آموزنده آن است تا چراغي فراروي فعاليتهاي آينده باشد.
ج) بيش از آن كه به شكستها بينديشيد، به موفقيتهايو توانمنديهاي خود بينديشيد. خود را در انجام مسؤوليتها و كارها، مثبت و موفق ارزيابي كنيد و به خود تلقين كنيد كه من از عهدهانجام آن كار كاملاً بر ميآيم. به خود قول دهيد تارسيدن به هدف تلاش ميكنم و هرگز خسته نميشوم.
د) تجربه نشان داده است، براي حل مشكل ضعف اراده نميتوان تنها به رهنمودهاي كتبي و غيابي بسنده كرد. اين مسأله، مانند بسياري از مشكلات روانشناختي، به ارتباط مستمر با مشاور نيازمند است؛ ولي اجراي توصيههاي زير در تقويت اراده سودمند مينمايد:
1. علل و عوامل ضعف اراده خويش را بشناسيد. توجّه كنيد ضعف اراده غالباً در عدم اعتماد به بينش و تفكر، عدم شناخت خويش، با ارزش تلقي نكردن خود، عدم امنيت رواني، عدم تدبير عقلاني در تشخيص امور و تميز اهم و مهم، شكستهاي گذشته و عوامل باز دارنده رشد و قوت نفس مانند محروميت و سرزنش و رنجهاي مستمر ريشه دارد. زدودن هر يك از اين عوامل در پرتو سرمايه گذاري و برنامه ريزي امكانپذير است.
2. بايد باور كنيد چون ديگر انسانها از توانمنديهاي بسيار برخورداريد و از ديگران كمتر نيستيد. فراموش نكنيد نقاط قوت انسان از نقاط ضعفش بيشتر است و نبايد خود را دست كم بگيرد. تصميم خوب در پرتو تكيه بر قوتها، جبران ضعفها و احساس توانمندي شكل ميگيرد.
3. پس از مشورت با افراد ذي صلاح، با توجّه به امكانات و توانمنديهاي واقعي خود، براي زندگي تان برنامه ريزي كنيد و بكوشيد هرگز بي جهت از آن برنامه و نظم سر نپيچيد. اوقات استراحت و تفريح و عبادت و همه فعّاليّتها را در اين برنامه بگنجانيد تا زماني خالي نماند و توجّه به فرصت بيكاري شما را سمت تأخير انداختن كارها سوق ندهد.
4. بكوشيد براي هر رفتاري انگيزهاي قوي داشته باشيد و به ويژه از آثار مثبت تصميمگيريها و رفتارهاي خاصّ خويش به طور كامل آگاه شويد.
5. محيط زندگي و موقعيت كاري خود را تغيير دهيد و موانع بروز اراده و فعّاليّت را نابود سازيد؛ براي مثال در موقعيتي كه به سرزنش و متهم شدن به ناتواني و ناپختگي ميانجامد، قرار نگيريد. براي تصميمگيريها و اقدامات خويش امنيت رواني فراهم آوريد تا بتوانيد به آرامي در برابر ديگران يا همراه آنان ابراز وجود كنيد و برجستگي فكري و فعّاليّت به جا را از طريق تصميم آشكار سازيد.
6. هر كاري را آسان تلقي كنيد؛ زيرا در برابر اراده پولادين انسان همه سختيها آسان ميگردد. به استقبال كارهاي به ظاهر دشوار برويد و به خود تلقين كنيد ميتوانيد در اين امور درست تصميم بگيريد و افتخار موفقيت در انجام آنها را به دست آوريد.
7. رضايت خداوند را ملاك هر رفتار و گفتار قرار دهيد واز تسليم شدن در برابر تمايلات پوچ و هواهاي نفساني بپرهيزيد. اين تسليم شدنها اراده را ضعيف و متزلزل ميسازد. تقوا و رعايت حرمت دستورهاي پروردگار براي آرامش رواني و تقويت نفس و اراده بسيار سودمنداست.
8. مدتي برنامه ريزي و تصميمات خود را با فردي ذي صلاح در ميان بگذاريد و از وي بخواهيد مراقب باشد تا در شما دو دلي پديد نيايد و اجراي تصميماتتان را به تأخير نيندازيد.
9. از خواب زياد، پرخوري و ديگر اسباب تنبلي و سستي اراده بپرهيزيد و نگذاريد ديگران به جاي شما تصميم بگيرند.
10. با كساني كه روحيه و اراده قوي دارند، دوست شويد.
11. بكوشيد تصميمهاتان را با فردي با تجربه در ميان نهيد از قوت و درستي شان اطمينان يابيد. پس از مشورت با اين فرد، بر اساس تدبر و انديشه خود تصميم بگيريد و بدون از دست دادن فرصت اقدام كنيد.
تصميم بايد بر تدبير وانديشه و آگاهيهاي لازم استوار باشد و به عمل بينجامد. تخلف از اين امر جز تلف كردن وقت، پيروي از افكار پوچ و سستي در عمل دستاوردي ندارد و فرد را با زيانهاي مادي و معنوي روبه رو ميسازد. از اين رو، امور يادشده گناه به شمار ميآيد. ترديد در تصميمگيري وتأخير در عمل سبب از دست رفتن منافع معنوي و مادي فراوان ميشود و زيانهاي بسيار به ارمغان ميآورد.
12. تصميمات به جا و پر ارزش گذشته خود را به ياد آوريد و توجّه كنيد كه چون گذشته براي انجام دادن كارهاي مهم آمادگي داريد.
13. در تصميمها و فعّاليّتهاي اسوهها دقّت كنيد و در همسان سازي و الگو پذيري جدي باشيد تاجرأت انجام كار يابيد و توان تصميمگيري و اجرا در شما تقويت شود.
14. ورزش مستمر و منظم را كه در تقويت اراده بسيار مؤثر است، فراموش نكنيد.
15. با تصميمهاي آسان در كارهاي ساده، به تدريج خود باوري و توانمندي را در خويش پديد آوريد و راه را براي تصميمگيري در امور مشكل و پيچيده هموار سازيد.
16.در موضوع مورد نظر تمركز پيدا كنيد و از اشتغالات ذهني متعدد بپرهيزيد تا تصميمگيري آسانتر صورت پذيرد.
17.پس از تدبير و مشورت ازعواقب تصميمهاي خود هراسناك نباشيد و به خدا توكل كنيد. پيامدهاي تصميم هاتان را كه از قلمرو انديشه تان بيرون است و با سامان دادن احتمالهاي ضعيف سبب ترديد و تزلزل شما ميگردد، به خداوند متعال كه به بندگانش لطف و رحمت و محبت گسترده دارد، واگذاريد و به آنچه پروردگار پيش ميآورد، خشنود باشيد. خداوند شما را سمت صلاح و مطلوب واقعيتان رهنمون ميشود.
اما درباره چگونگي طبقهبندي ذهن، بايد توجه داشت،اين امر نيازمند توانايي و استعداد خاصي است كه با تقويت برخي توانمنديهاي انسان به دست ميآيد. اموري كه در اين امر مؤثر مينمايد، عبارت است از:
1. مطالعه مباحث فلسفي، رياضيات و هندسه كه در تفكر انتزاعي ريشه دارد و سبب رشد و تعميق آن ميشود.
2. انديشيدن درباره مسائل مختلفي كه در كلاس درس ميآموزيد يا در محاورات و گفت و گوها ميشنويد. تأكيد ميشود با تفكر و انديشيدن درباره آنها به تجزيه و تحليل بپردازيد.
3. گسترش ارتباط با افراد فكور و نكته سنج كه تفكر منطقي دارند.
4. كمتر سخن گفتن و اجتناب از پرگويي.
اميرالمؤمنين(ع) كه خود امير بيان و سخن است، در ستايش كم گويي و لزوم اجتناب از پرگويي ميفرمايد: اگر دوستدار سلامت جان و پوشيده ماندن عيبهايت هستي، كمتر سخن بگوي و بيشتر خاموش باش تا انديشهات فزوني گيرد و دلت نوراني شود. (ميزان الحكمة، حديث 17884.)
بنابراين، ميتوان با اجتناب از زيادهگويي و رعايت سكوت، زمينه درست انديشيدن و تفكر منطقي را بيشتر فراهم كرد.