از آن جا كه قرار بود جامعه شيعه در عصر امام جواد عليه‌ السلام براي نخستين بار با تجربه­ جديدي به نام «امامت خردسال» روبرو شود لذا امام رضا با تمام توان، اقدام به ترويج و جا انداختن جايگاه فرزند خويش در ميان جامعه شيعي نمود. اهم اقدامات آن حضرت عبارت بود از:

1. تكريم و تعريف شخصيت فرزند

حضرت هيچگاه پسرش را با اسم ياد نمي­ كرد. هميشه مي­­ گفت «ابوجعفر برايم نوشت» يا «به ابوجعفر نوشتم» و او را با عظمت و بزرگي ياد مي­كرد. نامه­ هاي ابوجعفر هم در نهايت شيوايي و زيبايي به امام رضا عليه‌السلام مي­ رسيد؛ امام رضا مي ­فرمود: «ابوجعفر پس از من، جانشين من در خاندانم است».[1] حتي امام در برخي از نامه ­ها كه از خراسان براي امام جواد فرستاد، خطاب به فرزند خردسالش از تعبير «فداك أبوك» (پدرت به قربانت) استفاده كرده است.[2] ايشان همچنين در بيانات خود از فرزندش با اوصافي همچون «جدا كننده حق و باطل»[3] و «زنده كننده حق و ميراننده باطل»[4] ياد مي­كرد.[5]

2. تصريح به امامت فرزند و ارجاع ياران به ايشان

امام، صفوان را كه از ياران بزرگ ايشان بود به امامت فرزندش رهنمون شد و در پاسخ صفوان كه خردسالي ايشان را پيش كشيد فرمود: «چه اشكالي دارد؟ حضرت عيسي در حالي پيامبر شد كه كمتر از سه سال داشت».[6] امام در موارد ديگري به همين استدلال تمسك جست[7]. همچنين به معمر بن خلاد فرمود: «من ابوجعفر (امام جواد) را در جاي خود نشانده و در مكان خود قرار داده­ ام ...».[8] حتي برخي اوقات، به افرادي كه به ملاقاتش مي­ آمدند دستور مي­داد دسته جمعي به سوي فرزندش امام جواد رفته با او تجديد ملاقات و پيمان نمايند.[9] حتي در پاره ­اي موارد افراد را به فرزندش ارجاع مي­داد و آنگاه كه مجبور گرديد براي هميشه از مدينه برود به وكلائش دستور داد از ابوجعفر اطاعت كنند و در ميان افراد مورد اعتمادش به امامت ايشان تصريح كرد».[10] ايشان در نامه‌اي -كه از خراسان براي فرزندش نوشته بود- آورده است: «اباجعفر! شنيده­ ام وقتي سوار مركب مي­ شوي، غلامان تو را از درب كوچك خانه بيرون مي­برند. اين از بخل آنهاست كه نمي­ خواهند خير تو به ديگران برسد. تو را به حق خودم سوگند مي­دهم كه رفت و آمدت را از درب اصلي خانه قرار دهي و وقتي هم بيرون رفتي با خود، طلا و نقره داشته باش و هركس از تو چيزي خواست، از آنها به او بده. ... من هدفم آن است كه خداوند تو را بالا ببرد».[11]

حتي آنگاه كه امام رضا با سياست مأمون در بستر شهادت افتاد از فكر فرزند خود غافل نبود و به خليفه قاتل عباسي سفارش كرد: «با أبوجعفر رفتار خوبي داشته باش كه بقاي تو و او در اين دنيا اندك است».[12]

پي نوشت: -----------------------------------

[1] . شيخ صدوق، عيون اخبار الرضا، ج1، ص267، ح1، باب60.

[2] . عياشي، التفسير، ص131، ح436.

[3] . كليني، الكافي، ج1، ص320، ح4.

[4] . كليني، الكافي، ج1، ص321، ح11؛ شيخ طوسي، اختيار معرفة الرجال، ج2، ص828، ش1044.

[5] . رابطه امام جواد با پدر بزرگوارش بسيار عجيب بود. بگونه­ اي كه طبق برخي گزارش­ها امام در ضمن ماجرايي به أبوطالب قمي دستور دارد براي او و پدرش روضه بخواند (شيخ طوسي، اختيار معرفة الرجال، ج2، ص838، ش1074) يا وقتي نامه امام رضا را براي ايشان آوردند حضرت آن را بر ديده گذارد و چنان گريست كه اشك بر گونه­ هايش روان شد (شيخ طوسي، اختيار معرفة الرجال، ج2، ص838، ش1073).

[6] . كليني، الكافي، ج1، ص 321، ح10 و ص384، باب حالات الأئمة في السن ح2و6 ؛ شيخ مفيد، الارشاد، ج2، ص276 ؛ مسعودي، اثبات الوصية، ص232و233.

[7] . كليني، الكافي، ج1، ص322، ح13؛ شيخ مفيد، الارشاد، ج2، ص279 ؛ مسعودي، اثبات الوصية، ص233.

[8] . كليني، الكافي، ج1، ص320، ح2؛ شيخ مفيد، الارشاد، ج2، ص279.

[9] . شيخ مفيد، الارشاد، ج2، ص279.

[10] . مسعودي، اثبات الوصية، ص224.

[11] . كليني، الكافي، ج1، ص321.

[12] . أحسن معاشرة أبي­ جعفر فان عمرك و عمره هكذا و جمع بين سبابتيه (صدوق، عيون اخبار الرضا، ج2، ص241).