امروزه در جغرافياي سياسي وقتي از آسياي مركزي سخن به ميان مي آيد، مقصود پنج كشور مشترك­المنافع تاجيكستان، ازبكستان، تركمنستان، قزاقستان و قرقيزستان است كه در سال 1991 با سقوط امپراتوري شوروي مستقل شدند.

ايران داراي منافع عظيمي در آسياي مركزي است و امروزه امنيت آن ارتباط مستقيمي با ثبات و تحولات اين منطقه دارد، علاوه بر اين پيوندهاي تاريخي و فرهنگي نيز مزيد بر اين است تا مطالعات عميق تري دربارۀ در كشورمان صورت پذيرد. يكي از مهمترين مسائل آسياي مركزي وضعيت اسلام و مسلمانان اين منطقه است كه دكتر حبيب زماني محجوب و همكارانايشان در اين پژوهش، با استفاده از منابع و اسناد كتابخانه­اي و همچنين مصاحبه با كارشناسان آسياي مركزي، از جنبه تاريخي و سياسي به آن پرداخته اند.

كتاب در 4 بخش تنظيم شده است: در بخش نخست، اوضاع سرزمين آسياي مركزي از عهد باستان تا ورود اسلاممورد بررسي قرار گرفته است. فصل اول اين بخش جغرافياي تاريخي سرزمين ماوراءالنهر را در بر مي گيرد. در اين فصل ابتدا كلياتي پيرامون ماوراءالنهر و اوضاع جغرافيايي آن ارائه شده ، سپس ايالت‎هاي اين سرزمين به همراه شهرها و روستاهاي آن ذكر شده است. در فصل دوم به پيشينه تاريخي اين سرزمين از آغاز تا روي كار آمدن مسلمانان پرداخته شده است. در اين فصل تاريخ سياسي آسياي مركزي در دوران ماد و هخامنشي، اسكندر و جانشينانش، يونانيان ، كوشانيان، هياطله ، تركان و ساسانيان به طور اجمال بيان شده است. در فصل سوم به بيان كلياتي پيرامون وضعيت جامعه آسياي مركزي پرداخته شده و اوضاع جغرافيايي ، مذهبي ، سياسي ، اجتماعي ، اقتصادي و فرهنگي اين سرزمين هم زمان با فتوحات اعراب بيان شده است، در اين فصل سعي شده نمايي كلي از سرزمين آسياي مركزي ترسيم گردد تا مشخص شود اعراب با چه سرزميني و چه جامعه اي روبرو بودند و چگونه به مرزهاي آسياي مركزي گام نهادند.

در بخش دوم، ورود اسلام و روند فتوحات مسلمانان در سرزمين ماوراءالنهر بيان شده است. در فصل اول اين بخش پس از اشاره به فتوحات نخستين سرداران اموي ، فتوحات قتيبه و پيروزي هاي وي به طور كامل ذكر مي شود. در پايان ضمن پرداختن به اوضاع و احوال اين سرزمين در دوران پاياني حكومت امويان، ميزان توسعه قدرت اعراب و علل پيروزي آنها نيز بيان خواهد شد. فصل دوم به پيامدها و تأثيرات ورود اسلام به اين سرزمين اختصاص دارد. در اين فصل ضمن ذكر نحوه و ميزان اشاعه دين اسلام در ماوراءالنهر ، برخورد متقابل اهالي و فاتحان مورد بررسي قرار گرفته است. در پايان تأثيرات ورود دين اسلام بر بخش هاي مختلف جامعه ماوراءالنهر نيز به اجمال بيان شده است.

بخش سوم به بررسي اوضاع سياسي و مذهبي ماوراءالنهر در دوره اسلامي مي پردازد. در اين بخش وضع ماوراءالنهر از دوره عباسيان و شكل­گيري حكومت هاي محلي در اين منطقه(مانند سامانيان و.....) تا سقوط امپراتوري شوروي و استقلال جمهوري هاي آسياي مركزي بررسي مي­شود.

در بخش چهارم وضعيت فعلي كشورهاي آسياي مركزي و اوضاع اسلام و مسلمانان در هر يك از جمهوري هاي پنج­گانه مورد بررسي قرار گرفته است. در اين بخش علاوه بر مطالبي در مورد اوضاع جغرافيايي و سياسي هر كشور، وضع مذهبي، اديان و فرقه­هاي رايج و حتي مكان­هاي ديني و شخصيت هاي مذهبي آن كشور معرفي و مورد بررسي قرار گرفته اند. همچنين در مورد فعاليت بازيگران خارجي در هريك از اين كشورها و نفوذ كشور ايران در آنجا (با تاكيد بر برنامه هاي فرهنگي و مذهبي) نيز بحث و بررسي شده است.

در بخش ضمائم نيز علاوه بر تاريخ تصوف در اين منطقه، مشخصات و عكس هاي مصاحبه شدگان و زمان و مكان هر مصاحبه آمده است.