اين نعمت هاي بهشتي كه در سوره انسان به خاطر سه روز غذا نخوردن علي و فاطمه و حسنين و يكي از همسران پيامبر بشارت داده شده است و آيه 22 سوره ذاريات اشاره به مختص بودن اين نعمت ها مي كند، در آيات ديگر در مورد اهل بهشت هم گفته شده است، پس چيز جديدي نيست؟

بر اساس روايات متواتر و معتبر، شأن نزول و سبب نزول سوره «هَلْ أَتَي» و يا برخي از آيات آن (از آيه 5 ـ 22) ايثار استثنائي و خاص امام علي ـ عليه السلام ـ و فاطمه و حسن و حسين و فضه ـ عليهم السلام ـ مي باشد و روايات زيادي بر اين مطلب دلالت مي نمايد.
در روايتي آمده است كه امام حسن و امام حسين ـ عليهم السلام ـ مريض شدند و پيامبر و جمعي از اصحاب به عيادت آنان رفتند و به علي ـ عليه السلام ـ پيشنهاد نمودند كه براي شفاي حسن و حسين ـ عليهم السلام ـ نذري به عهده بگيرد. به دنبال اين پيشنهاد پيامبر اكرم ص امام علي و فاطمه و نيز خود امام حسن و امام حسين ـ عليهم السلام ـ نذر كردند كه در صورت شفا يافتن روزه بگيرند.
چيزي نگذشت كه آن دو بزرگوار شفا يافتند در حالي كه خانه علي از مواد غذايي خالي بود. آن حضرت سه من جو قرض كرد و فاطمه آن را آرد كرد و براي افطاري پنج عدد قرص جو تهيه كرد كه ناگاه هنگام افطار سائلي بر در خانه كوبيد و بر اهل خانه سلام كرد و گفت مستمندي از مستمندان مسلمانان هستم غذايي به من بدهيد و در حق اهل بيت دعا كرد. آن بزرگواران در شب اوّل مسكين و در شب دوم يتيم و در شب سوم اسيري را بر خود مقدم داشتند و با آب افطار كردند.
صبح روز چهارم امام علي دست فرزندانش را گرفته و به خانه پيامبر اكرم تشريف بردند. هنگامي كه پيامبر اكرم حالت آنان را مشاهده كرد كه از گرسنگي مي لرزيدند فرمود: اين حالي كه شما داريد برايم بسيار گران است سپس با آنان راهي خانه فاطمه شدند و آن حضرت را در محراب عبادت، مشغول نماز ديدند و در اين هنگام بود كه جبرئيل نازل شد و سلام خدا را به پيامبر رساند و گفت خدا با چنين خانداني به تو تهنيت مي گويد و سپس سوره هل اتي را بر حضرت خواند.
علامه اميني(ره) از 34 نفر از علماي معروف اهل سنت كه اين حديث را در كتاب هاي شان آورده اند، با مشخصات جلد و صفحه آن كتاب ها، نام مي برد.
بنابراين گذشته از اتفاق علماي شيعه مبني بر اين كه سوره «هَلْ أَتَي» و يا برخي از آيات آن در مورد ايثار امام علي و فاطمه و فضه و حسن و حسين نازل شده؛ از روايات مشهور و متواتر اهل سنت نيز همين مطلب استفاده مي شود.[1]

پس آن چه قطعي است اين است كه مورد و سبب نزول اين سوره، ايثار اهل بيت ـ عليهم السلام ـ است امّا پاداشي كه در آيات شريفه براي عمل آنان بيان شده اختصاص به آنان ندارد و آيات مربوطه و نيز آيه 22 ذاريات بر چنين اختصاصي دلالت ندارد بلكه همان طوري كه علامه طباطبايي فرموده است: آيه «إِنَّ الْأَبْرَارَ يَشْرَبُونَ مِن كأْسٍ كانَ مِزَاجُهَا كافُورًا» از آنجا كه در مقابل آيه چهارم همين سوره كه حال كفار را در قيامت بيان مي كند، قرار گرفته است فهميده مي شود كه حال ابرار را از حيث تنعم و برخورداري از نعمت هاي بهشتي در آخرت بيان مي كند.[2] يعني اين پاداش ها از آن ابرار است و بديهي است كه ابرار منحصر در اهل بيت ـ عليهم السلام ـ نيست هر چند مصداق اكمل و اتم آن مي باشند و آنان در شرايطي كه به شدت نياز به غذا داشتند ايثار كردند و اسير و يتيم و مسكين را بر خود مقدم داشتند و با اين عمل رضايت خداوند را جلب نمودند.
نزول سوره «هل اتي» و يا آياتي از آن به مناسبت ايثار اهل بيت يكي از بزرگترين افتخارات و فضايل آنان است و افتخار بودن اين امر و ستايش و مدح اهل بيت به وسيله خداوند، هيچ منافاتي ندارد كه پاداشي كه در قبال ايثار آنان بيان شده شامل حال افراد ديگري از نيكان در آخرت بشود. چنان كه در آياتي از قرآن، پاداشي را كه در آيات 5 ـ 22 سوره هل اتي بيان نموده، براي افراد ديگري از بهشتيان بيان نموده است.[3]
در تفسير قمي از امام صادق ـ عليه السلام ـ آورده است كه حضرت بعد از بيان شأن نزول آيات از سوره «هل اتي» و اين كه در مورد ايثار امام علي و فاطمه وفضه و حسن و حسين ـ عليهم السلام ـ نازل شده است فرموده است:
«و اين آيات در مورد هر مؤمني كه در راه خدا چنين كاري كند، جاري است».[4]

پس آن چه در سوره «هل اتي» در مورد اهل بيت ـ عليهم السلام ـ بيان شده دو مطلب است كه بايد از هم ديگر تفكيك شود: يكي اين كه ايثار آنان داراي اجري است كه در آخرت نصيب آنان مي گردد و بديهي است كه اثبات و بيان پاداش براي عملي از اعمال كسي مستلزم نفي آن پاداش از ديگران نيست؛ ديگران هم ممكن است داراي اعمال خيري با همين پاداش باشند، نهايت اين كه اهل بيت ـ عليهم السلام ـ مصداق اكمل و اتم ابرار بوده و ايثار شان به دليل اين كه صد در صد بخاطر رضايت خدا صورت گرفته و از كيفيت ويژه اي از نظر اخلاص برخوردار بوده، آنان سزاوارترين ايثار كنندگان به اجر و پاداشي اند كه در اين سوره بيان شده است.

دوّم اين كه در سوره مورد بحث، سخن فقط و فقط بر محور پاداش نمي چرخد تا گفته شود همين اجر و يا نظير آن براي ديگر بهشتيان هم بيان شده بلكه نحوه بيان قرآن در اين آيات، بيان داستان مردمي است از مؤمنين كه خدا پاره اي از كارهاي شان يعني وفاي به نذر و اطعام دادن شان به مسكين و يتيم و اسير را بيان كرده و در ضمن آن، آنان را به سبك ويژه ستوده است. و از همين جا معلوم مي شود كه سبب نزول آيات، همين داستان بوده كه در خارج تحقق يافته و اين مسأله غير از وعده بهشت و نعمت هاي گوناگون آن است و چنين توصيف و تمجيدي در مورد عمل هيچ كس ديگري غير از اهل بيت ـ عليهم السلام ـ صورت نگرفته است و آن عملي كه امام علي و فاطمه و فضه و فرزندان حضرت زهرا بر آن مدح شدند، همانا ايثار مخلصانه آنها بوده و در اين ايثار شان آن چه را ايثار كرده از نظر و مقياس مادي قرص هاي نان جوين بوده نه قرص هايي كه از طلا تهيه شده باشد و آن چه به عمل آنان اهميت داده اخلاص و نيت صادقانه آنان بوده است و چنين عمل مخلصانه اي كه مورد تأييد قرار گيرد و به مناسبت آن خداوند صاحب عمل را ستايش نمايد، كار هر كس نيست.

پاورقي ها:
[1]. مكارم شيرازي، ناصر، تفسير نمونه، تهران، دارالكتب الاسلاميه، 1374ش، ج25، ص344.
[2]. طباطبايي، سيد محمد حسين، تفسير الميزان، ترجمه محمدباقر موسوي همداني، جامعه مدرسين، بي تا، ج20، ص200.
[3]. مطففين / 22 و 25 و 35؛ يس / 56؛ كهف / 31.
[4]. تفسير الميزان، همان، ج20، ص214.