آيا حيوانات علاوه بر حشر در قيامت، حيات برزخي هم دارند؟
پاسخ اين سؤال مثبت است و براي اثبات آن، دو مطلب را بايد تبيين كرد:
1. در قيامت همه حيوانات بلكه همه موجودات محشور ميشوند.
2. عالم برزخ، واسطه بين دنيا و آخرت است، لذا هر موجودي كه به آخرت ميرود، بايد از عالم برزخ بگذرد.
در مورد مطلب اول، علامه طباطبايي «ره» با توجه به آيات شريفه قرآن كريم و مباحث فلسفي صدرالمتألهين، نشان ميدهند كه تمامي موجودات رستاخيز دارند. دليل عقلي و فلسفي اين مسأله، توجه به علت غايي داشتن همه مخلوقات است و آياتي از قرآن كه خلقت عالم را بر حق و نه بر باطل دانسته اند، نيز در واقع اشاره به همين دليل عقلي دارند.اما قرآن كريم به همين بيان اجمالي بسنده نكرده و صراحتا حشر تمامي موجودات را مطرح كرده است.در مورد حشر موجودات زنده، ميفرمايد: «و ما من دابة في الأرض و لا طائر يطير بجناحيه إلا أمم أمثالكم ما فرطنا في الكتاب من شيء ثم إلي ربهم يحشرون» يا «و إذا الوحوش حشرت» و در مورد حشر موجودات غير جاندار ميفرمايد: «و من أضل ممن يدعوا من دون الله من لا يستجيب له يوم القيامة و هم عن دعائهم غافلون» - «و إذا حشر الناس كانوا لهم أعداء و كانوا بعبادتهم كافرين» يا «ذلكم الله ربكم له الملك و الذين تدعون من دونه لا يملكون من قطمير» - «إن تدعوهم لا يسمعوا دعائكم ولو سمعوا ما استجابوا لكم و يوم القيامة يكفرون بشرككم و لا ينبئك مثل خبير»كه تعابيري همچون «من لا يستجيب له»و امثال آن، دلالت روشني دارند كه اين معبود آنان كه در قيامت محشور ميشود،از سنخ گياهان و جمادات بوده است.در مورد مطلب دوم،علامه طباطبايي ميفرمايند:«در فلسفه ثابت شده است كه ميان عالم جسم و جسمانيات و عالم اسما و صفات خداوندي، دو عالم ديگر وجود دارد: عالم عقل و عالم مثال، و هر موجودي ضرورتا به مبدأ خويش باز ميگردد.... از ديگر مطالب اثبات شده آن كه عالم مثال همچون برزخي است ميان عقل مجرد و موجودات مادي.».ايشان معتقدند كه به خصوص آيهي 38 سورهي انعام، كه در بالا ذكر شد، دلالت بر اين دارد كه تأسيس اجتماعاتي كه در بين تمامي انواع حيوانات ديده ميشود، تنها به منظور رسيدن نتايج طبيعي و غير اختياري، مانند تغذيه، نمو و توليد مثل كه تنها محدود به حيات دنياست، نميباشد، بلكه اين اجتماعات براي اين تأسيس شده است تا هر نوعي از حيوانات، مانند آدميان به قدر شعور و اراده اي كه دارند، به سوي هدفهاي نوعيه اي كه دامنه اش تا بيرون از اين محدوده؛ يعني عوالم پس از مرگ هم كشيده شده است، رهسپار و در نتيجه آماده زندگي ديگري شوند.
منبع:
زندگي پس از مرگ جلدچهارم حسين سوزنچي ص43