منشأ ديدگاه اين سوال، روايتي است از امام باقر(ع) كه فرمود: «خداي تعالي نصرت خود (يعني ملائكه) را بر امام حسين(ع) فرو فرستاد تا آنجا كه بين آسمان و زمين قرار گرفت سپس او را مخيّر ساخت كه پيروزي يا ديدار خدا را انتخاب كند، حضرت، ملاقات خد‎ا را اختيار كرد» [‎‎.[1

قيام براي نيل به شهادت[2]

يكي از ديدگاه‌هايي كه دربارة انگيزة قيام امام حسين(ع) ممكن است مطرح شود، قيام به انگيزة شهادت است‎. بر اساس اين نظريه هدف امام(ع) از اين حركت، تنها اطاعت امر خدا و جلب خشنودي حضرت حقّ و در نتيجه اداي تكليف خويش بوده است‎، چنان ‎كه با وجود آثار و نتايج فراواني كه بر رسالت پيامبرˆ مترتّب مي‎شود، امّا گفته مي‎شود هدف پيامبرˆ از رسالتش، فرمانبري از حكم الهي و اَداي تكليف بوده است‎. بنابراين، اين نوع نگرش به حادثة عاشورا در صدد بيان اين است كه پذيرش شهادت از طرف معصومان(عليهم السلام) به فرمان الهي، امري مطابق با موازين شرعي و عقلي بوده است و عقل و شرع آن را براي مصالح مهم تجويز كرده است‎‎. (بدون آنكه زير سؤال برد‎ن اهداف ديگر قيام و يا حتّي انكار آنها مطرح باشد‎). چنان‎ كه در هيچ يك از آيات[3] و اخبار[4] فراواني كه دربارة جهاد و شهادت وجود دارد، مسألة رجحان و ترتّب پاداش فراوان بر جهاد، مشروط و مقيّد به عدم شهادت و آگاهي به پيروزي، نشده‎ است، بلكه نبرد با دشمن و جانبازي در راه احيا و اعلا‎ي كلمة حق، امري راجح و داراي پاداش فراوان و از نشان‎هاي ايمان به شمار آمده است‎.[5] چنان‎ كه در دعاها نيز، درخواست شهادت و اشتياق به آن از فضايل بزرگ شمرده شده است‎. بر اين اساس است كه رسول‌خدا (ص) خود، مردم را از اين امر باز نمي‎داشتند‎.[6] هم ‎چنين پيامبر(ص) به امام حسين(ع) فرمود: «اِنَّ لَكَ فِي الْجَنَّةِ دَرَجات لَنْ‎تَنالَها اِلا بِالشَّهادَةِ»؛[7] «براي تو در بهشت مقامات و درجاتي است كه تنها با شهادت به آن مي‎رسي»‎.

از اين‎رو مي‎توان گفت اين ديدگاه ضمن اذعان به اين مسأله‎ كه قيام امام حسين(ع) كاملاً آگاهانه و به انگيزة دفاع از اسلام و احياي سنّت جدّ‎ش بوده است، بر اين باور نيز هست كه اين حركت از جانب حضرت، براي دستيابي به آن مقا‎مي بوده كه خداوند در بهشت براي او در نظر گرفته است و تنها راه رسيدن به آن، به فرمايش پيامبر(ص)، «شهادت» بوده است‎، واين مطلب با توجّه به منزلت و جايگاه خاصّ شهادت در فرهنگ اسلامي و آموزه‎‎هاي ديني، كاملاً درست و مورد پذيرش هر مسلماني است‎.

پي نوشت: -----------------------
[1]. عدة من اصحابنا، عن احمد بن‌محمّد، عن علي بن‌الحكم، عن سيف بن‌عميرة، عن عبدالملك بن‌اعين، عن ابي‌جعفر ـ ع ـ قال: انزل‌الله تعالي النصر علي الحسين ـ ع ـ حتي كان [ما] بين السماء‌ و الأرض ثم خيّر: النصر، اوْ لقاء‌الله فاختار لقاء‌الله تعالي. (كُلَيْنِي، الاصول من الكافي، ج1، ص203).

[2]. به نظر مي‎رسد قديمي‎ترين تقرير از اين نظريه را، مرحوم شيخ يوسف بحراني ارائه كرده است: يوسف بن‌احمد البحراني، الدُرَرُ النجفية، ص85 ـ 86‎.

[3]. به عنوان نمونه ر.ك به سوره‎هاي‎: نساء، 74؛ توبه، 111ـ 112؛ محمّد، 4 ـ 6‎‎.

[4]. براي نمونه ر.ك: مجلسي، بحارالانوار، ج 97، ص 7 ـ 15.

[5]. سوره توبه، آيه 111‎.

[6]. براي نمونه مي‎توان به جريان عَمرو بن‌جَمُوح انصاري در جنگ اُحُد اشاره كرد‎. وي چون لَنگ بود، پسرانش او را از شركت در جنگ منع مي‎كردند و مي‎گفتند‎: خداوند تو را معذور داشته است‎. اين در حالي بود كه او آرزوي شهادت مي‎كرد‎. عمرو خدمت پيامبر(ص) رسيد و گفت: پسرانم مرا از شركت در جهاد منع كرده‎اند‎. به خدا سوگند من مي‎خواهم با همين پاي لنگ وارد بهشت شوم‎. پيامبر(ص) فرمود: خداوند تو را از جهاد معاف كرده است‎. امّا چون عمرو قانع نشد‎، پيامبر فرمود: «ماعَلَيْكُمْ اَنْ لاتَمْنَعُوهُ، لَعَلَّ اللهَ يَرْزُقهُ الشَهادة‎»‎؛ (باكي نيست بر شما از اين‎كه او را منع نكنيد؛ شايد خداوند شهادت را نصيب و روزي او كند)‎. عمرو در جنگ شركت كرد و به درجة رفيع شهادت رسيد. (ابن‌هشام، السيرة النبوية، ج3، ص96؛ محمّد بن‌عمر بن‌واقد‎، اَلْمَغَازِي، ج1، ص264‎؛ عزّالدّين ابوحامد عبدالحميد بن‌ابي‌الحديد، شرح نهج‌البلاغه، ج14، ص261‎).‎ بنابراين اگر شهادت به خودي خود امري مطلوب نبود، پيامبر(ص) چنين اجازه‎اي را به عمرو نمي‎داد‎.

[7]. ابوجعفر محمّد بن‌علي بن‌الحسين بابويه القمي (شيخ صدوق)، الامالي، مجلس سي‌ام، ص217؛ ابن‌اعثم، كتاب الفتوح، ج5، ص19؛ خوارزمي، مقتل‌الحسين، ج1، ص187.