امام صادق عليه‌السلام در ميان عالمان، متفكران، محدثان و انديشمندان اهل تسنن از موقعيت بسيار بالايي برخوردار بود. بزرگان اهل تسنن از ايشان با احترام بسيار ياد كرده‌اند. منابع اهل تسنن با دو شاخصه ممتاز از آن امام بزرگوار ياد كرده‌اند. اول از نظر «روايت حديث» و دوم «فقاهت» به طوري كه او را از اساتيد مسلّم ابو حنيفه، مالك بن انس و شمار فراواني از محدثان بزرگ به شمار آورده‌اند.

 

در باب «فقاهت» امام صادق عليه‌ السلام انديشمندي به نام «مزي» به نقل از ابو حنيفه مي‌گويد: تا كنون فقيه تر از جعفر بن محمد نديده‌ام.[1]

ابن حجر عسقلانى نيز به نقل از ابن حبان درباره امام صادق عليه‌ السلام مي گويد: «وى از بزرگان خاندان اهل بيت است. فردي فقيه، عليم و فاضل و ما به سخنش نيازمند بوديم».[2]

و در باب «روايت حديث» نيز منابع اهل تسنن عبارات جالب توجهي درباره ايشان دارند. به عنوان نمونه ذهبى در كتاب خود موسوم به تذكرة الحفاظ مي نويسد: «امام صادق آنگونه مورد اطمينان است كه از كسى همانند او سئوال نمي شود».[3]

ابن خلكان از مؤلفان مشهور و بنام اهل سنت نيز در كتاب خود موسوم به «وفيات الاعيان و انباء ابناء الزمان» در اين باره مي‌نويسد: «او از بزرگانه اهل بيت (عليهم السلام) بشمار مي رود و بدليل راستگويى در گفتارش ملقب به صادق شده است … و ابوموسى جابر بن حيان يكى از شاگردان اوست كه كتابى مشتمل بر هزار برگ تأليف نموده كه متضمن رساله هاى جعفر صادق (عليه السلام) است كه مقدار آنها به پانصد رساله مي رسد»[4]

«مالك بن انس» كه مدتي از محضر امام صادق عليه السلام استفاده نموده به زيبايي حالات معنوي ايشان را ستوده است. به عقيده مالك، امام فردي عالم، زاهد و خدا ترس بود كه احترام خاصي به ميهمان علاقمند به علم مي‌گذاشت. اودرباره آن حضرت مي‌گويد: « ... در مدتي كه با او در ارتباط بودم، او را خارج از سه حال نديدم؛ يا نماز مي‌خواند يا روزه بود و يا به قرائت قرآن اشتغال داشت ... ايشان از آن دسته از علماي زاهدي بود كه ترس از خدا سراسر وجودش را فرا گرفته بود. هرگاه نزد ايشان مي‌رفتم زير اندازش را از زير پاي خود بر مي‌داشت و زير پاي من مي‌گذاشت».[5]

جاحظ[6] كه خود از انديشمندان بزرگ و مشهور اهل تسنن است فقاهت و علميت امام صادق را بسيار وسيع و گسترده شده در ميان امت اسلامي مي‌داند. اين گستردگي به حدي است كه حتي بزرگان علمي ديگر مذاهب اسلامي كه خود از آوازه‌اي بلند برخوردارند از مكتب درسي او استفاه مي‌برند. او دراين باره مي‌نويسد: «علم و فقه جعفر بن محمد دنيا را فرا گرفته است. گفته مي‌شود كه ابو حنيفه و سفيان ثوري از شاگردان او بوده‌اند و شاگردي اين دو نزد آن حضرت در عظمت علمي او كافي است».[7]

ذهبي از ديگر نويسندگان اهل تسنن آن امام را شايسته خلافت دانسته و علت آن را اينگونه بيان مي‌نمايد: « ويژگي‌ها و فضائل جعفر بن محمد زياد است. او به خاطر بزرگواري، سيادت، فضل، علم و شرفش، صلاحيت خلافت بر مسلمين را داشت».[8]

مسئله «مستجاب الدعوه» بودن امامان شيعه و انجام امور «خارق العاده» توسط آنان به دليل «اجر و قرب» آنان نزد خداوند متعال (به غير از شيعه) در ميان انديشمندان اهل تسنن نيز طرفداراني دارد. به عنوان نمونه: شبلنجى كه يكي از عارفان بزرگ و نيز از مؤلفين مشهور اهل تسنن مي‌ باشد در كتاب معروفش به اسم «نورالابصار» مي ‌نويسد: «جعفر صادق (رضى الله عنه) مستجاب الدعوه بود و دعايش هميشه مورد قبول حق تعالى واقع مي شد و چون از خداوند چيزى مي خواست هنوز دعايش به پايان نرسيده بود كه درخواستش اجابت شده بود.[9]

پي نوشت: ----------------------------

[1] . « ما رأيت أحدا أفقه من جعفر بن محمد » (مزي، تهذيب الكمال، (تحقيق دكتور بشار عواد معروف، بيروت، موسسة الرساله، چ2، 1405ق) ج5، ص79)

[2] . تهذيب التهذيب، (بيروت،‌ دار الفكر، چ اول، 1404ق) ج ۲، ص ۱۰۴.

[3] . قال ابوحاتم «ثقة لايسأل عن مثله» (تذكرة الحفاظ، ج ۱، ص ۱۶۶)

[4] . «و كان من سادات اهل البيت و لقب بالصادق لصدقه فى مقالته… و كان تلميذه ابوموسى جابر بن حيان الصوفى الطرسوسى قدألف كتاباً يشتمل على ألف ورقة تتضمن رسائل جعفر الصادق وهى خمس مأة رسالة» (وفيات الأعيان، ج۱، ص ۲۹۱)

[5] . «و لقد اختلفت اليه زمانا و ماكنت اراه الا علي ثلاث خصال: اما مصليا و اما صائما و اما يقرأ القرآن ... و كان من العلما الزهاد الذين يخشون الله و ما رأيته قط الا يخرج الوسادة من تحته و يجعلها تحتي» (جوهري مالكي، مسند الموطأ‌ للجوهري، (تحقيق لطفي بن محمد الصغير و طه بن علي بُو سريح، بيروت، دار الغرب الاسلامي، چ اول، ‌1997م) ج1، ص286؛ قاضي عياض، الشفا بتعريف حقوق المصطفي، (بيروت، دار الفكر، 1409ق) ج2، ص42).

[6] . أبو عثمان عمرو بن بحر بن محبوب معروف به جاحظ (163-255ق). تا سالها پس از مرگش ضرب المثل براي تيز هوشي و ذكاوت بود (ر.ك: ذهبي، تاريخ الاسلام، (تحقيق عمر عبدالسلام تدمرى، بيروت، دار الكتاب العربى، چ2، 1413ق) ج18، ص372) او را بزرگ امامان اهل ادب عربي دانسته‌اند (زركلي، الاعلام، (بيروت، دار العلم للملايين، چ2، 1989م) ج5، ص74) وي از بزرگان مسلك معتزله بود كه پيرواني - معروف به جاحظيه- نيز داشت (سمعاني، الانساب، (تحقيق عبدالرحمن معلمى يمانى، حيدر آباد، مجلس دائرة المعارف العثمانية، چ اول، 1382ق) ج3، ص162).

[7] . «جعفر بن محمد الذي ملاء الدنيا علمه و فقهه و يقال ان ابا حنيفة من تلامذته و كذلك سفيان الثوري و حسبك بهما في هذا الباب» (جاحظ، الرسائل السياسية، (تحقيق علي ابو ملحم، بيروت، دار و مكتبة الهلال، چ2، 2002م) ص450؛ ابن ابي الحديد، شرح نهج البلاغة، (قم، كتابخانه آية الله مرعشي نجفي، تحقيق محمد ابوالفضل ابراهيم، چ اول، 1377ش.) ج15، ص274).

[8] . « مناقب جعفر كثيرة و كان يصلح للخلافة لسؤدده و فضله و علمه و شرفه رضي الله عنه» (ذهبي، تاريخ الإسلام، ج۹، ص۹۳).

[9] . كان جعفر الصادق (رضى الله عنه) مستجاب الدعوة و اذا سأل الله شيئاً لم يتم قوله الا و هو بين يديه» (شبلنجي، نورالابصار، (قم، رضي)ص295)