در توضيح اين اشكال ابتدا بايد تصريح نمود كه اين اشكال توسط مرحوم محدث نوري نيز بيان شده است ايشان معتقد است كه نامه‌نگاري عُبَيْدالله با يزيد براي كسب تكليف دربارة اسرا، دست‌كم به زماني حدود بيست روز و يا بيشتر نياز داشته است. افزون‌ بر اين مدت اقا‎مت اهل‌بيت در شام، در مكاني كه ايشان را از سرما و گرما نگاه نمي‌داشته است، يك ماه[1] يا يك ماه و نيم[2] بوده است. بنابراين مدت‌زماني كه صرف كسب تكليف از يزيد و رفتن اهل‌بيت به شام و اقامت در آنجا و سپس بازگشت آنان شده است، بسيار بيشتر از چهل روز بوده است. ازاين‌‎رو نمي‎توان پذيرفت كه اهل‌بيت روز اربعين سال 61 قمري در كربلا حضور يافته باشند.[3]

پاسخ: شواهد تاريخي فراواني در دست است كه نشان مي‌دهد برخي از افراد، فاصلة بين كوفه تا شام را ده‌ روزه و حتي در كمتر از چهار روز طي كرده‎اند.[4] پس آنچه محدث نوري در اين ‌باره گفته،‌ استبعادي است كه گزارش‌هاي تاريخي آن را رد مي‌كنند.

همچنين بايد توجه داشت كه در منابع كهن، از نامة ابن‌زياد به يزيد براي كسب تكليف دربارة اسرا و سرهاي شهدا، سخني به ميان نيامده است. البته در برخي منابع، تنها به آمدن پيكي از سوي يزيد، كه عُبَيْدالله را ملزم به فرستادن اهل‌بيت به شام مي‌كرد، اشاره شده است.[5] پس ‌از آن برخي منابع متأخر همانند لهوف سيد‌بن‌طاووس گفته‌اند ابن‌زياد در نامه‎اي، يزيد را از كشتن امام حسين(ع) و اسارت خاندانش آگاه كرد و يزيد در پاسخ نامة وي دستور داد سر امام را به همراه اسرا و سرهاي ديگر، به شام نزد او بفرستند.[6] اما در اين گزارش متأخر هم، كه مربوط به قرن هفتم است، به‌هيچ ‎رو روشن نيست كه اين نامه‌ نگاري‌ها چقدر طول كشيده است. اما در مقابل اين گزارش‎ها، برخي از گزارش‎هاي متقدم حاكي از آن است كه اسرا مدت كوتاهي در كوفه اقامت داشته‌اند.[7]

بنابراين گزارش‌هاي حاكي از كسب تكليف ابن‌زياد از يزيد، چندان درخور اعتنا و اعتماد نيست؛ زيرا طبري كه واقعة كربلا را از امام باقر(ع)، و از افرادي همچون حُصَين‌بن‌عبدالرحمان و هشام كلبي (شاگرد ابومخنف) نقل كرده، سخني از اين نامه‌نگاري‌ها به ميان نياورده است. طبري تنها با استناد به قول عوانة‌بن‌حكم، به چنين ماجرايي اشاره كرده است؛[8] اما بر اساس برخي از گزارش‌ها، عوانه عثماني‌ مذهب بوده و براي بني‌اميه حديث جعل مي‌كرده است؛[9] ازاين‌رو نمي‌ توان به گزارش وي، اعتماد كرد.

 

پي نوشت: -------------------

[1]. سيد‌بن‌طاووس، الاقبال بالاعمال الحسنة، ج3، ص101.

[2]. تميمي مغربي، شرح الاخبار في فضائل‌ الائمة الاطهار، ج3، ص269. لازم به ذكر است برخي معتقدند ورود اهل‌بيت به دمشق در اول ماه صفر، و اقامت آنان در اين شهر، حداكثر ده روز بوده است.

[3]. نوري طبرسي، لؤلؤ و مرجان، ص152.

[4]. قاضي طباطبايي، هفده نمونه ازاين‌دست گرد آورده است (قاضي طباطبايي، تحقيق دربارة اول اربعين حضرت سيدالشهدا†، ص33ـ133).

[5]. ابن‌سعد، «ترجمة‌ الحسين† و مقتله»، فصلنامة تراثنا، ش10، ص190.

[6]. سيدبن‌طاووس، اَلْمَلْهُوف عَلي قَتْلَي الطُّفُوف، ص207ـ208.

[7]. ر.ك: طبري، تاريخ الامم و الملوك، ج5، ص460؛ شيخ مفيد، الإرشاد، ج2، ص114ـ119. حتي از گزارش شيخ مفيد چنين برداشت مي‎شود كه اسرا در روز سيزدهم محرم رهسپار شام شده‌اند.

[8]. طبري، تاريخ الامم و الملوك، ج5، ص463.

[9]. ابن‌حجر عَسْقَلاني، لسان الميزان، ج4، ص386.