سوره كهف، آيه 51: («...وَ ما كُنْتُ مُتَّخِذَ الْمُضِلِّينَ عَضُداً»): "من هرگز گمراه كنندگان را دستيار خود انتخاب نمى ‏كنم"

 " عضد" به معناى ما بين مرفق و شانه آدمى است كه به طور استعاره در ياور نيز به كار مى ‏رود هم چنان كه در كلمه " يد" نيز اين استعاره معمول است، و در اينجا همين معناى استعاره ‏اى مقصود است.

 هر نوع از انواع مخلوقات به فطرت خود متوجه به سوى كمال خويش است كمالى كه مختص به او است. و اين براى كسى كه در وجود انواع موجودات تتبع و در احوال آنها امعان نظر كرده باشد ضرورى و واضح است. هدايت الهى هدايتى است عمومى كه تمام موجودات را در برگرفته است، هم چنان كه خداوند در جاي ديگر از كلام خود فرموده: " الَّذِي أَعْطى‏ كُلَّ شَيْ‏ءٍ خَلْقَهُ ثُمَّ هَدى‏" [1]. 

اما شيطان ها اشرارى هستند مفسد و گمراه كننده كه فرض مدبر بودن آنها در آسمانها و زمين، فرضى است كه با غرض خداوند در هدايت متناقض است، به اين معنى كه اگر خدا چنين اجازه ‏اى به شيطان ها بدهد سنت خود را در خصوص عموميت هدايت نقض كرده و براى اصلاح امر انسان ها و هدايت آنان به كسى متوسل شده كه كارش درست ضد اصلاح و هدايت، يعنى افساد و اضلال است و چنين فرضى محال است. و همين است معناى جمله‏" وَ ما كُنْتُ مُتَّخِذَ الْمُضِلِّينَ عَضُداً" كه ظاهر در اين مى ‏باشد كه سنت خداى عز و جل اين است كه " گمراه كنندگان را كارگردان و ياور خود نگيرد" يعنى آفرينش بر پايه راستى و درستى و هدايت است، موجودى كه برنامه ‏اش اضلال و افساد است در اداره اين نظام، جايى نمى ‏تواند داشته باشد، چرا كه او درست در جهت مخالف نظام آفرينش و هستى است، او خرابكار است و ويرانگر، نه مصلح و تكامل آفرين.
و اين يك درس بزرگ است براى همگان كه در كارهاى جمعى، همواره كسانى را به يارى بطلبند كه هم خودشان در خط صحيح حق و عدالت باشند و هم دعوت كننده به چنين خطى، و بسيار ديده ‏ايم افراد پاكى را كه به خاطر عدم دقت در انتخاب دستياران خود گرفتار انواع انحرافها و مشكلات و انواع ناكاميها و بدبختي ها شده ‏اند، جمعى از گمراهان و گمراه كنندگان دور آنها را گرفته، و نظام كارشان را به تباهى كشيده‏ اند، و سرانجام همه سرمايه‏ هاى انسانى و اجتماعي ايشان را بر باد داده ‏اند.
در تاريخچه كربلا چنين مى‏ خوانيم كه امام حسين (ع) سرور شهيدان در ميان راه به «عبيد اللَّه بن حر» برخورد كرد، امام (ع) به ديدن "عبيد اللَّه" رفت و او احترام فراوان نمود، اما هنگامى كه امام او را دعوت به يارى نمود، او سوگند ياد كرد كه از كوفه بيرون نيامده مگر به خاطر اينكه از اين جنگ كناره‏ گيرى كند، سپس اضافه كرد من مى ‏دانم اگر با اين گروه نبرد كنى، نخستين كشته خواهى بود، ولى اين شمشير و اسبم را تقديم شما مى ‏كنم. امام صورت از او برگرداند و فرمود: "هنگامى كه از جان خود مضايقه دارى نيازى به مال تو نداريم". سپس اين آيه را تلاوت كرد، وَ ما كُنْتُ مُتَّخِذَ الْمُضِلِّينَ عَضُداً (اشاره به اينكه تو گمراهى و گمراه كننده، و شايسته دستيارى نيستى)[2].

پي نوشت:

[1] سوره طه/ آيه 5.

[2] نور الثقلين جلد 3 صفحه 268؛ به نقل تفسير نمونه.

ترجمه تفسير الميزان، ج‏13، ذيل آيه مورد بحث.   

تفسير نمونه، ج‏12، ذيل آيه مورد بحث.