از ديدگاه قرآن كريم، موجودات به «حق تعالى» و به آن «حقيقتى كه از جهت وجودى و آثار وجود، به او تكيه كرده و از او فيض هستى دريافت مى‏ كنند»، نوعى آگاهى دارند و او را بندگى مى ‏كنند[1]. در برابر او خضوع نموده و او را تسبيح مى‏ كنند و به اين كارشان نيز آگاه هستند: («أَ لَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ يُسَبِّحُ لَهُ مَنْ فِي السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ الطَّيْرُ صَافَّاتٍ كُلٌّ قَدْ عَلِمَ صَلاتَهُ وَ تَسْبِيحَهُ وَ اللَّهُ عَلِيمٌ بِما يَفْعَلُونَ»)[2]؛ «آيا نديدى كه هر موجودى كه در آسمان‏ها و زمين است و نيز پرندگانى كه در پروازند، خدا را تسبيح مى ‏گويند. تمامى آنها نماز و تسبيح خود را مى ‏دانند و خدا به آنچه آنها انجام مى‏ دهند، آگاه است». در آيه ديگر مى ‏فرمايد: «لكن شما تسبيح ايشان را نمى‏ فهميد»[3]. 

آيات بسيارى تسبيح و سجده موجودات را براى خالق هستى ‏بخش خود اثبات مى ‏كند. از اين جهت، آنان رابطه ويژه ‏اى با حق تعالى دارند؛ لذا اعمال و كارهايى از انسان‏ها - كه با اين رابطه منافات و ضديت داشته باشد- به طور تكوينى در آنها اثر منفى مى‏ گذارد و آثار بدى را براى انسان‏ها، ظاهر و آنها را از موهبت ‏هاى بيشتر محروم مى‏ كند: («ظَهَرَ الْفَسادُ فِي الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ بِما كَسَبَتْ أَيْدِي النَّاسِ لِيُذِيقَهُمْ بَعْضَ الَّذِي عَمِلُوا لَعَلَّهُمْ يَرْجِعُونَ»)[4]؛ «فساد در دريا و خشكى به جهت كارهاى مردم ظاهر گرديد تا اينكه خدا [آثار] بعضى از كارهايى را كه مردم انجام داده ‏اند، [به آنها] بچشاند؛ شايد به سوى خدا برگردند و در مقابل كارهاى خوب و مطابق با دستورات خداوند، آثار مثبت در موجودات مى‏ گذارد»[5].

 «زمان» هم يكى از موجودات اين عالم است كه نوعى شعور و حيات دارد و انسان‏هاى خاصى - كه در رأس آنها امامان معصوم (عليهم‏ السلام) قرار دارند - اين امور را درك مى‏ كنند. از اين رو امام سجاد (عليه ‏السلام) در صحيفه سجاديه به ماه رمضان، سلام‏ هاى با معنا كرده و از آن نيز وداع مى‏ كند. در سوره «زلزال» آمده است: «زمين اخبارش را بازگو مى‏ كند كه خداوند به آن وحى كرده است» و اين كنايه از شعور خاصى است و مطابق آن به اعمال انسان در قيامت گواهى مى ‏دهد.

پي نوشت:

[1] سوره مريم، آيه 93.

[2] سوره نور، آيه 41.

[3] سوره اسراء، آيه 44.

[4] سوره روم، آيه41.

[5] سوره اعراف، آيه96.
پرسش ها و پاسخ هاى برگزيده ويژه ماه مبارك رمضان، ص134.