در روايت معروف امام صادق عليه السّلام آمده است:« إِنَّهُ لَا يَنَالُ شَفَاعَتَنَا مَنِ اسْتَخَفَّ بِالصَّلَاةِ» [1]؛« شفاعت ما شامل كسي كه نماز را سبك بشمارد نمي شود.»
مقصود از سبك شمردن نماز، اين است كه انسان براي نماز ارزش و اهميت لازم و شايسته را قائل نباشد و با وجود داشتن اختيار و قدرت بر خواندن آن نسبت به اين فريضه الهي سستي نمايد.
سبك شمردن نماز داراي مراتب و درجاتي مي باشد كه در آيات و روايات متعددي به اين مراتب و مصاديق سبك شمردن نماز پرداخته شده است؛ كه در اين جا به تعدادي از آن ها اشاره مي نماييم.

1- كساني كه از روي مخالفت با دستور الهي نماز را ترك نمايند.
رسول خدا در توصيه اي فرمودند:«لَا تَدَعِ الصَّلَاةَ مُتَعَمِّداً فَإِنَّ مَنْ تَرَكَهَا مُتَعَمِّداً فَقَدْ بَرِئَتْ مِنْهُ مِلَّةُ الْإِسْلَام» [2]؛«نماز را از روي عمد ترك نكن پس كسي كه از روي عمد نماز را ترك نمايد به تحقيق از امّت اسلامي جدا گرديده است.»

2- مسلماني كه نماز را قبول دارد؛ ولي آن را به جا نمي آورد.
پيامبر خدا درباره اين افراد فرموده اند: اين دسته از امّت اسلامي كه نماز نمي خواند در يكي از دركات جهنم به نام سقر قرار خواهند گرفت [3].

3- مسلماني كه نماز را قبول دارد؛ ولي گاهي آن را به جا مي آورد و گاهي ترك مي كند.
رسول خدا ( صلّي الله عليه و آله ) در خصوص اين دسته از افراد نيز فرموده اند: براي اين گروه از افراد جايگاهي از جهنم به نام«غي» اختصاص داده شده است ( چرا كه خداوند متعال فرموده است ):« فَخَلَفَ مِنْ بَعْدِهِمْ خَلْفٌ أَضاعُوا الصَّلاةَ وَ اتَّبَعُوا الشَّهَواتِ فَسَوْفَ يَلْقَوْنَ غَيًّا.»[4]؛«امّا پس از آنان، فرزندان ناشايسته ‏اى روى كار آمدند كه نماز را تباه كردند، و از شهوات پيروى نمودند؛ و به زودى« غي» را خواهند ديد!»

4- تاخير نماز
يكي از بارزترين و شايع ترين مصاديق سبك شمردن نماز اين است كه انسان بدون هيچ عذري نماز خود را به تاخير بيندازد به گونه اي كه يا در آخر وقت خوانده شود و يا به طور كلي نماز قضا گردد.
امام صادق عليه السّلام در تفسير آيه 4 و 5 سوره ماعون كه خداوند متعال فرموده است: فَوَيْلٌ لِلْمُصَلِّينَ الَّذِينَ هُمْ عَنْ صَلاتِهِمْ ساهُونَ فرموده اند: ( مراد از بي اعتنايي به نماز در اين آيه)، تاخير آن از اول وقت بدون عذر است [5].

5- با عجله خواندن نماز
نبي اكرم صلّي الله عليه وآله مي فرمايد:« أَسْرَقُ النَّاسِ فَالَّذِي يَسْرِقُ مِنْ صَلَاتِهِ تُلَفُّ كَمَا تُلَفُّ الثَّوْبُ الْخَلَقُ فَيُضْرَبُ بِهَا وَجْهُهُ» [6]؛« دزدترين مردم كسي است كه به خاطر سرعت و شتاب زدگي از نماز خود كم كند، نماز چنين انساني، هم چون جامه مندرسي در هم پيچيده شده، به صورت او پرتاب مي گردد.»
و در حديث ديگري نقل گرديده مردي در حضور اميرالمؤمنين عليه السّلام نماز خود را با شتاب به جا مي آورد حضرت نگاهي به او كرده و فرمود:چند وقت است اين گونه نماز مي خواني؟ او گفت: مدّت هاست. حضرت فرمود: مثل تو نزد خداوند مثل كلاغ مي باشد ( كه به جاي سجده منقار بر زمين مي كوبد )اگر اين گونه بميري بر غير ملت و دين پيامبر اكرم مرده اي سپس فرمودند: به درستي كه دزدترين مردم كسي است كه ازنمازش بدزدد [7].

6- نماز از روي كسالت و بي حالي
خداوند متعال در وصف اين دسته از نمازگزاران مي فرمايد:«إِنَّ الْمُنافِقينَ يُخادِعُونَ اللَّهَ وَ هُوَ خادِعُهُمْ وَ إِذا قامُوا إِلَى الصَّلاةِ قامُوا كُسالى‏...» [8]؛« منافقان مى‏ خواهند خدا را فريب دهند؛ در حالى كه او آن ها را فريب مى‏ دهد؛ و هنگامى كه به نماز برمى‏ خيزند، با كسالت بر مى‏ خيزند؛...»

7- بي توجّهي و عدم حضور قلب در نماز
امام باقر عليه السّلام در اين باره مي فرمايد:« عَلَيْكَ بِالْإِقْبَالِ عَلَى صَلَاتِكَ فَإِنَّمَا يُحْسَبُ لَكَ‏ مِنْهَا مَا أَقْبَلْتَ‏ عَلَيْهِ وَ لَا تَعْبَثْ فِيهَا بِيَدِكَ وَ لَا بِرَأْسِكَ وَ لَا بِلِحْيَتِكَ وَ لَا تُحَدِّثْ نَفْسَكَ وَ لَا تَتَثَاءَبْ وَ لَا تَتَمَطَّ وَ لَا تُكَفِّر...» [9]؛« بر تو باد توجّه كامل به نمازت، پس همانا، آن مقدار كه در نماز حضور قلب داشته باشي، حساب مي شود، در نماز با دست و سر و ريش خويش بازي مكن، و در نماز با خودت صحبت نكن و خميازه نكش...»

8- به جا نياوردن كامل ركوع و سجود نماز
رسول خدا صلّى اللَّه عليه و آله فرموده:« لَا إِيمَانَ لِمَنْ لَا أَمَانَةَ لَهُ وَ لَا دِينَ لِمَنْ لَا عَهْدَ لَهُ وَ لَا صَلَاةَ لِمَنْ لَا يُتِمُّ رُكُوعَهَا وَ سُجُودَهَا» [10]؛« كسى كه رعايت امانت نكند ايمان ندارد، و كسى كه در بند پيمان نباشد دين ندارد، و كسى كه ركوع و سجده نمازش را كامل انجام ندهد ( مثل اين است كه ) نماز نخوانده است»

9- عدم رعايت آداب نماز
نبي اكرم (صلّي الله عليه و آله ) در روايتي مي فرمايد:« مَنْ أَحْسَنَ صَلَاتَهُ حَتَّى تَرَاهَا النَّاسُ وَ أَسَاءَهَا حِينَ يَخْلُو فَتِلْكَ اسْتِهَانَةٌ» [11]؛«آن كس كه در مقابل مردم با دقت نماز بخواند و در خلوت بدون دقت نمازگزارد به نماز بي اعتنايي كرده است».

10- فراهم نكردن مقدمات نماز قبل از اذان
يكي ديگر از مصاديق سبك شمردن نماز كه در مراتب پائين سبك شمردن نماز به حساب آورده مي شود و در روايات نسبت به آن مذمت شده اين است كه انسان قبل از وقت نماز آماده نماز نباشد مثلا وضوي خود را به تاخير انداخته باشد [12].

پي نوشت :
[1] - الكافي، ج‏3، ص 270
[2] - الكافي، ج‏3، ص 488
[3] - على مشكينى‏، تحرير المواعظ العددية، قم، الهادى‏، 1424 ق‏، هشتم، ص332
[4] - مريم (19)، آيه 59
[5] - وسائل‏ الشيعة، ج4 ص124
[6] - ابن فهد حلى‏، عدة الداعي و نجاح الساعي‏، قم‏، دار الكتاب اسلامى‏، 1407 ق‏، اول ‏، ص 41
[7] - بحارالأنوار، ج81، ص 253
[8] - نساء (4)، آيه 142
[9] - بحارالانوار، ج 84، ص 201
[10] - بحار الأنوار، ج‏69، ص 198
[11] - مستدرك ‏الوسائل، ج3، ص 26
[12] - بحار الأنوار،ج‏2، ص 154
كتاب پرسش ها و پاسخ هاي نماز، سيد حسن موسوي (مركز تخصصي نماز)